نووسراوه‌یه‌ک له‌سه‌ر قه‌سیده‌ی کچه‌گیان

نووسراوه‌یه‌ک له‌سه‌ر قه‌سیده‌ی کچه‌گیان          

                                                                            ئه‌حمه‌د که‌ریمی

پێشه‌کی:

پێوه‌ندیێکی دێرین به‌ درێژایی مێژوو له‌ نێوان ژن و پیاودا هه‌بوه‌ و هه‌یه‌.کۆمه‌ڵگای ئینسانی ته‌نگ و چه‌ڵه‌مه‌یه‌کی زۆری له‌م باره‌وه‌ تێپه‌ڕکردوه‌.وه‌ک ئه‌وه‌ی که‌ مێژوو ئه‌ڵێ سه‌رده‌مێک ژنان له‌ کۆمه‌ڵگادا زاڵ بوونه دوای ئه‌وه‌ی مرۆڤ فێری کشت و کاڵ ئه‌بێ له‌ زۆربه‌ی کۆمه‌ڵه‌گاکاندا پیاوان زاڵ ئه‌بن. به‌سه‌ر ئه‌مانه‌شدا پێوه‌ندی نێوانیان هه‌ر به‌رده‌وام بوه‌.ئێسته‌ش له‌سه‌رده‌می دواییدا به‌ربه‌ره‌کانێ نێوان ژن و پیاو چه‌ندین خه‌باتی ئافره‌تانی لێ که‌وتۆته‌وه‌. به‌سه‌ر ئه‌وه‌شدا نیازێک که ژن و پیاو به‌ یه‌کتر هه‌یانه‌ ناسڕێته‌وه‌ و چتێک نیه‌ که‌ له‌ بیر بجێته‌وه‌. که‌ ئه‌م باسه‌ بۆخۆی پێویستی به‌ ده‌رفه‌تێ تایبه‌ت هه‌یه‌.

قه‌سیده‌ی کچه‌گیان پره‌ له‌ هه‌ست و خه‌یاڵی ناسک وجوان.شێعری پیاو‌ بۆ ژن و خۆشه‌ویستی ژن چتێکی تازه نیه، یه‌کێکه‌ له‌ کۆڵه‌که‌کانی شێعر، له‌هه‌ر کۆمه‌ڵگایه‌کدا.پێوه‌ندی نێوان ژن و پیاو و خۆشه‌ویستی و ئه‌وینی نێوان ئه‌م دوانه‌یه‌.زۆرجاریش شاعران له‌م باره‌وه‌ ئێغراقی له‌ڕاه‌ده‌ زیاتر ئه‌که‌ن.ئه‌م ئێغراقانه‌ش له‌ شێعری فارسی و کوردی و عه‌ره‌بی و... دا نمونه‌ی زۆر هه‌یه‌. تا ڕاده‌یه‌ک که‌ هه‌ندێ فیلسوف وه‌ک نیچه‌ شاعران تۆمه‌تبار ئه‌کا به‌ درۆ. شێعری کچه‌گیان ئه‌م ئێغراقانه‌ی نیه‌. وه‌ک ژیانی ئاسایی زۆرێکمان ، ئه‌زموونێکی رۆژانه‌و هه‌ستیکی پاکه‌. چێژو له‌زه‌تێکمان پێئه‌دا و ئه‌م چێژه‌ش تایبه‌ت به‌ چینێکی تایبه‌ت له‌ کۆمه‌ڵگا نیه‌،هه‌موان چێژی لێ وه‌ر ئه‌گرن.شیعرێکی جیهانی و گرنگتر له‌وه‌ش شێعرێکی ئه‌مڕۆژیه‌ :

          په‌نجه‌ره‌ی کۆڵانم به‌یادی ئه‌وه‌وه‌

چاوه‌ڕوان دائه‌نا

کچ بڕوا و

سه‌ربکا به‌ هه‌رچی بۆتیک و مارکێت و

زه‌هرمار و ژانێک

کزه‌بای روومه‌تی بێته‌وه‌ و

ئه‌م کۆڵانه‌ قڕکا و

 

هه‌موومان به‌ بیستن وشه‌ی بووتیک و مارکێت بیره‌وه‌ریێکمان بۆ زیندوو ئوبێته‌وه‌ .کاتێ له‌ خوێندنه‌وه‌ی شێعره‌که‌دا نوقم ئه‌بی . وا هه‌ست ئه‌که‌ی وه‌ک منداڵێک که‌ به‌ ته‌واو  بوونیه‌وه‌ ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌یه‌وێ داوای ئه‌کا. داخوازی منداڵ یانێ دونیایێک لێواولێو له‌ راستی یانێ دووری له‌ درۆ. بیستنی ڕاستی چێژو له‌زه‌تێکی تایبه‌تی هه‌یه‌.

 شێعری کچه‌گیان ، ئه‌مخاته‌وه‌ بیر فیلمی " سلام سینما " ی محسن مخملباف . که‌ ئه‌یویه‌ت چه‌ن ئه‌کته‌ری ئاماتۆر بۆ فیلمێکی په‌یدا بکا ت، که‌ ئه‌م کاره‌ بۆخۆی بوو به‌ فیلمێک و زۆریش ده‌نگی داوه‌.

من شێعری کچه‌گیان یش وا ئه‌بینم.یان جوانیێکیتر له‌ شێعری کچه‌گیان :  وا هه‌ست ئه‌که‌ی شاعر وه‌ک تاکه‌که‌س ها به‌ شوێن خۆشه‌ویستی و جێژوان و ئه‌ویندارییه‌وه‌ ، ڕه‌نگه‌ هه‌ر بیریشی نیه‌ خه‌ریکه‌ شێعر ئه‌ڵێ و جوانییکی تایبه‌ت ئه‌دا به‌ شێعره‌که‌ ؛

ئه‌سیری ماچێکی سووره‌تی لێوت بووم نه‌ت دامێ!؟ 

شێعری چی ؟؟؟

ڕه‌نگه‌به‌سه‌رهاتی وه‌ها بۆ زۆرێکمان ڕووی دابێ ، که‌ له‌م شێعره‌دا باسی ئه‌کات ، به‌ڵام ئه‌م به‌سه‌رهاته‌ لێره‌دا ئه‌بیته‌ شێعرێکی جوان و به‌رهه‌مێکی نوێ و هه‌ستێکی زوڵاڵ...


v\:* {behavior:url(#default#VML);} o\:* {behavior:url(#default#VML);} w\:* {behavior:url(#default#VML);} .shape {behavior:url(#default#VML);}

Normal 0 false false false false EN-US X-NONE FA /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:"Table Normal"; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin; mso-bidi-font-family:Arial; mso-bidi-theme-font:minor-bidi;}

کچه‌گیان (به‌شێک... له‌ به‌شی یه‌که‌م)


 

له‌ پاڕانه‌وه‌ی هه‌میشه‌یی...



کچه‌گیان

ئه‌م ورده‌ دۆعایه

‌له‌ ده‌می گڵاوی منه‌وه‌ نابیسی

ئه‌مانه‌ هێندێکیان

سووتانی نهێنی باوه‌شمن

که‌ هه‌رگیز و هێشتا

....

تێفکره‌

ئه‌وه‌ بوو

جادووگه‌ر

مسقاڵێ به‌هه‌شتی کرده‌ ناو‌ له‌شته‌وه‌ و

من خستمه‌ دڵمه‌وه‌و.....

شازاده‌م

ئه‌وه‌ بوو

فێرمت کرد

دووهه‌مین هه‌ر هه‌یه‌ و.......

وێژه‌یه‌ک به‌جێما مه‌پرسه‌

ئه‌وه‌ بوو

هه‌ر ئێستاش ئومێدم پێت ماوه‌

بۆیه‌ وا نه‌فره‌تم

ئه‌وه‌ بوو

خستتمه‌ باخه‌ڵی شێعره‌وه‌

سنووری قه‌ده‌غه‌م تێپه‌ڕاند

پاڵم دا کفره‌وه‌

ئه‌وه‌ بوو

ئه‌سیری ماچێکی سووره‌تی لێوت بووم نه‌ت دامێ!؟

شێعری چی

[بیرێکی ناسکتر ئمباته لای خۆی و تا شێعرێک له‌ چاوان گوم ئه‌بم]

ئێواره‌یه‌و ئه‌مرم

وه‌ک شوێنی سووراوت له‌ دوای ماچ

ئێواره‌ و

رۆژنامه‌ و

ته‌ماشای هه‌یکه‌ڵێ-بریا کچ-

شاژنه‌ و

بمداتێ و نه‌مداتێ

هه‌ر ئه‌چمه‌ کاغه‌زی ده‌سیه‌وه‌

-عه‌شقه‌ عه‌شق-

ئه‌مخاته‌ نایلۆنێک

مریشکه‌ و هێلکه‌یه‌ و

تاکسی فاز...!؟

ئێواره‌

روومه‌تی کۆترێک له‌ هه‌یوان هه‌ڵه‌خه‌م

ئینسانێک تێپه‌ڕێ و

تۆ دڵم هه‌ڵواسی به‌خۆتا و

مان بگری یان نه‌یگری

چناکه‌ت ماچ ئه‌که‌م

خه‌ویشه‌ و

تاڵانه‌ و

له‌چکه‌که‌ت دامه‌خه‌

ئێواره‌ ئه‌خنکێم له‌ لافاوی خه‌ڵکا

وه‌ک مێروو

هه‌ڵوه‌دای گه‌نمه‌که‌ی ئێواره‌ی پێشووتر

تۆ چپه‌ی رۆژنامه‌ و

چاوێکم لێ خست و

تیترێکی گه‌وره‌تر گۆڕامی:

[من دۆعا نانووسم ئیخوێنم، له‌

هه‌رکوێ تۆ بڵێی

سبه‌ینێیش وه‌ره‌وه‌

رۆ‌حی من ته‌نیایه‌

با زه‌وی شه‌ق نه‌با...!؟]

ئه‌و کچه‌ خۆشیه‌وێم

بۆیه‌ وا کوت و پڕ گسکیدام

رۆژگارێک

په‌نجه‌ره‌ی کۆڵانم به‌یادی ئه‌وه‌وه‌

چاوه‌ڕوان دائه‌نا

کچ بڕوا و

سه‌ربکا به‌ هه‌رچی بۆتیک و مارکێت و

زه‌هرمار و ژانێک

کزه‌بای روومه‌تی بێته‌وه‌ و

ئه‌م کۆڵانه‌ قڕکا و

ده‌فه‌رموو:

کچه‌گیان!

کوڕه‌گیان نه‌خوه‌شته‌ و

په‌نجه‌ره‌ دامه‌خه‌ و

هه‌ورئه‌کا چاوانم و

ئه‌کاته‌ بارانێک

حه‌وت شه‌و و حه‌وت رۆژ و حه‌وت ده‌قه‌ و...

خۆش ناکا و

تاکسی ێک قه‌یناکا با بتبا و

با ئه‌دا به له‌شتا و

بۆرانیش ته‌ڕت ئه‌کا و ...

ئالووده‌ی نه‌فه‌ستین

کوڕانه‌! که‌مێ زوو وه‌ره‌وه‌

وه‌فامان!؟

کچه‌گیان!

من ئه‌ڵێم

له‌سه‌ر ئه‌م عه‌رزه‌دا

به‌هه‌شتێک رواوه‌به‌رینه‌ تا حه‌زکه‌ی

پیاو و ژنێکیش دوو دڵی قه‌ده‌غه‌ و

مه‌یلاومه‌یلی دزه‌ گازێکن

له‌ سێوێک

نه‌ زۆریش حه‌رام و

سێ فه‌رز هه‌ن:

یان له‌ ئاسمانه‌وه‌ که‌وته‌ خوار

شه‌وێکی مێژوویی

وه‌ک حه‌زی سمۆره‌!

یان که‌شتی تایتانیک

به‌رله‌وه‌ی بچێته‌ زووڵاڵی گۆمه‌وه‌

لێره‌ بوو ، که‌س نه‌یدی!

یان به‌خوا

ئه‌م خه‌ڵکه‌ زۆر سه‌یرن

بۆ مه‌رگیش ئه‌چنه‌ ناو ((صف))ه‌وه‌

نان نیه‌ به‌ ده‌ره‌ک ! سه‌فه‌که‌!؟‌

‌کچه‌گیان!

سبه‌ینێ

تارمایی مه‌لێکی ره‌شۆڵه‌ ئه‌بینی، مه‌ترسه‌

هه‌ر خۆتی بچوه‌ پێش

به‌رله‌وه‌ی

ئه‌و بێته‌ گفتوگۆ و بپێچێ به‌له‌شتا

تۆ پڵتۆک له‌ زارت به‌ربده‌ و

بزاڤی مه‌رجانیت وه‌ده‌رخه‌

به‌رله‌وه‌ی

ئه‌و سیمای وه‌ده‌رخا و

خۆت رووکا له‌ ره‌شماڵی به‌ریا

تۆ نیوه‌ی دمامکی رۆحانی ت بدڕێنه‌ و

په‌لکه‌یه‌ک

دوو په‌لکه‌ سه‌مایه‌ و له‌ گه‌ڵ بای ئاره‌زوو....

رۆژیش دێت به‌ پیری قریقه‌ی ئازادی ت

من رازیم که‌نیشكێ بشێلم!

بێ ئه‌وه‌ی بزانم

کامپیۆتر ئه‌زانێ......

یان پێش تر له‌ چه‌تا که‌ کردم !هه‌ر ئه‌و بوو...

من رازیم

په‌نجه‌ره‌ی به‌رانبه‌ر ماڵ ئێوه‌

هه‌میشه‌ به‌ستراو بێ و

تۆ بتوانی بێ ترس

له‌ حه‌وزا مه‌له‌که‌ی وه‌ک ماسی!

بێ حه‌یا ئه‌ی باوکت

که‌ نوێژی به‌ره‌و حه‌وش به‌ستوه‌.......

لێگه‌ڕێ، خۆت چۆنی؟

من رازیم

به‌ هه‌رچی سبه‌ینێ باوه‌ڕی ئه‌م خه‌ڵکه‌ بگۆڕێ

وه‌ک؛ tv و پرده‌که‌ی سه‌ی خه‌لیل

من رازیم، هیچ نه‌بێ

دڵێکی خواپێداو

رۆحمی هه‌ڵئه‌گرد

تا سبه‌ی

تا بڕوای ئه‌م خه‌ڵکه‌:

((پیاوێک دێته‌وه‌ ئه‌رسه‌لان

سه‌یرئه‌کا

گاڕانێک له‌م بێشه‌ی مه‌ینه‌تا سه‌رگه‌ردان

دائه‌خوڕێ له‌ شمشاڵ،

بیژه‌نه‌!!

با بێشه‌ ئاخوڕی ئه‌م گه‌له‌ مێگه‌له‌ نێره‌ بێ!!!!!)).

ئێواره‌ خه‌ریکه‌ دێته‌وه‌و

من نابێ لێره‌ بم

هه‌ر ئێستا ئه‌بیسم که‌ شه‌قام

خۆی ئه‌دا به‌ پاژنه‌ی بووکێنی

رێبوارێک-نه‌مخوارد و سێوی چی-ئه‌که‌وێ و

دووباره‌ هه‌ڵئه‌سێ و

مردنێک دووباره‌

هه‌ڵئه‌کا له‌ دڵما بێ وچان

ئێواره‌ خه‌ریکه‌ دێته‌وه‌ و

من ئه‌بێ

گوڵبه‌ری هاوینی ئه‌مساڵم

ته‌مه‌نی هه‌رزه‌کاری گوڵ باو

گوڵاو بێ له‌ رووتان

له‌ سنوور ئۆدکۆلۆن فراوان هه‌رزانه‌ و

قاچاخی پێ ئه‌که‌ن

کچه‌گیان !

تۆ خوا نیت

تۆ زاده‌ی په‌نجه‌ره‌ و

به‌هاری دونیا نیت

تۆ نه‌بووی باڵت دا له‌ شه‌ققه‌ و

به‌هه‌شتت کرده‌ ناو دڵمه‌وه‌

تۆ زاده‌ی رۆحم بووی

شه‌وێکی په‌رێشان

لای راستم هه‌ڵماسی و

له‌ بیرم نه‌ماوه‌

هه‌ر تۆ بووی؟

یان حه‌قیقه‌تێکی کڵۆڵیش

له‌ گه‌ڵت دابه‌زی و

پێکه‌وه‌ چوونه‌ ژێر دره‌ختی کووده‌تا.

ئه‌و کاته‌

من زه‌ویم به‌ جێهێشت

له‌ ترسی به‌رامه‌ی ژن و خوا

په‌نام برد بۆ دۆزه‌خ

چوومه‌ ناو زه‌ردێنه‌ی هه‌تاو و

رابردووی ماچێکی بێ ترسم کرده‌ شێعر:

کچه‌گیان

له‌ باتی

ئه‌م هه‌موو ساڵانه‌ی

که‌ کۆچم لێ نه‌کرد

-خۆت فه‌رمووت-

ئه‌پێچم به‌ ده‌ستا و

له‌م شاره‌

به‌ سه‌ر کام برژانگا ئه‌ڕووخێم

که‌ له‌ من ناسکتر ئه‌تبینێ

........

به‌ ته‌نیا

سه‌فه‌ری مه‌رگێک و

موعجزه‌ی هه‌ره‌سی ئه‌م شێعره‌

له‌م شاره‌ که‌پرم بوون

تۆیش هاتی و

ئێستا من

هه‌ڵگری میراتی په‌نجه‌ره‌ و

شه‌قام و

له‌ داگیرکه‌رانی عه‌شقێ بووم

........

هاتی و

دواجاریش

به‌رله‌وه‌ی بارووتی لێوانم نه‌سووتێ و

ئه‌م شه‌ڕه‌ بخه‌ینه‌ کایه‌وه‌

چاره‌ چه‌س با حاشای لێ نه‌که‌ین

تۆ بوویت و ته‌واوی هه‌ستی من له‌ گه‌ڵتا

من بووم و فنجانێک له‌ خه‌نده‌ی سه‌رلێوت

بێهووده‌ ئه‌منۆشی و

ئه‌چرپایت به‌ گوێمدا :

((هه‌زارنی له‌ تۆ جوانتر

له‌ باوه‌شی عه‌شقم دا به‌ قسری مردن

نه‌ک بۆ ئه‌وه‌ی

ره‌ش جێمابوون له‌په‌ناما

وه‌ک سێبه‌رم،

بیریان قورستر بوو له‌ له‌شیان))

کچه‌گیان!

به‌و خوایه‌ی

چوه‌ ناو له‌شته‌وه‌ بفه‌رموو:

پیاوێک

حه‌وته‌یه‌ک دوو سێ جار ته‌نیامه‌ و

له‌ داگیرکه‌رانی هه‌وه‌سمه‌ و

بێهووده‌ پێی وایه‌

له‌ ڕه‌نگی قژم دا

پیاوێک خه‌وتوه‌ شه‌رابی

جگه‌ره‌ ئه‌کێشێ و

جێژوانی ئێواره‌ی هه‌میشه‌ کاوله‌ و

شوناسی نه‌فره‌تی له‌ جنسی کاغه‌زه‌ و

خوه‌لاسه‌...

به‌ره‌ڵڵای په‌یکه‌ری له‌ لێوا غه‌رقی من

به‌سه‌ زوان، کوڕه‌گیان...

 

شێعرێک لە کاک حوسەین شەریفی:



جوانیت؟!      

     نانا.....

       خۆ من گۆنات ناڵێم

                   هەناری چی؟

بەرزیت؟!

     نانا.......

       خۆ من باڵات ناڵێم

                   چناری چی؟

هەر من ئەزانم جوانی تۆ...

      مەگەر شێعر و

باڵای بەرزی بیرەكانت

      مەگەر مێژوو

بیكەن بە رۆمانی عەشق و

بیگێڕنەوە بۆ داهاتوو.

فورمه‌کانی کورته‌ شێعری نوێی کوردی

ئه‌نوه‌ر مه‌عره‌فه‌ت

 

 

             یه‌کێ له‌و تایبه‌ت مه‌ندییه‌ ده‌قییانه‌ که‌ پێکهاته‌ی شێعری نوێی کوردی له‌ شێعری سونه‌تیی شازده‌کاته‌وه‌، بابه‌تی "فوڕم"ه‌. فورم؛ سووژه‌یه‌کی تێوریی ئه‌ده‌بییه‌ و ئاراسته‌کانیشی پۆلین کردنی به‌رهه‌مه‌ هونه‌رییه‌کانه‌ له‌ رووی شکڵی ده‌ره‌کی و ناوه‌رۆک (ده‌روون مایه‌)ه‌وه‌ له‌ چه‌ند خانه‌ی بچووک تردا وه‌ک: شێعر و په‌خشان؛ شێعری کۆن و نوێ؛ شێعری درێژ و شێعری کورت و ...

له‌م وتاره‌دا گشتییه‌تی شێعر به‌ پێ پێکهاته‌ی ده‌ره‌کی ده‌ق بریتی له‌ ژماره‌ و کورت و درێژیی دێڕه‌ شێعرییه‌کان( سه‌تر/ میسره‌ع) به‌ دوو به‌شی "شێعری کورت" و "شێعری درێژ"  و چۆنییه‌تی نووسین و رێک خستنیان خانه‌به‌ندی ده‌کرێت. له‌م خانه‌ به‌ندییه‌دا؛ پێکهاته‌ی رواڵه‌تیی شێعر، بریتی له‌ ژماره‌ و کورت و درێژیی دێڕه‌ شێعرییه‌کان و پێکهاته‌ی ده‌روونیی شێعر (ناو ده‌قی) بریتی له‌ مانا و ناوه‌ڕۆک ده‌بنه‌ دوو پێوانه‌ی سه‌ره‌کیی بۆ لێک جیاکردنه‌وه‌ی شێعری درێژ و شێعری کورت.

له‌ مێژووی شێعری کلاسیکی فارسی دا، قاڵبه‌کانی وه‌ک: موفره‌دات،دووبه‌یتی و روباعی ده‌چنه‌ خانه‌ی شێعری کورته‌وه‌. هه‌روه‌ها که‌ قه‌سیده‌ و مه‌سنه‌وی و مه‌نزوومه‌، چه‌شنه‌کانی شێعری درێژی فارسیین. له‌ شێعری نوێ دا هاوکات له‌ گه‌ڵ گۆڕینی پێکهاته‌ی رواڵه‌تیی و ده‌روون مایه‌؛ ناوه‌کانیش گۆڕدراون. بۆ نموونه‌ " ته‌رح"، کورته‌ شێعرێکی فارسییه‌  که‌ له‌ سێ تا شه‌ش دێڕ پێکهاتبێ و ئه‌حمه‌دی شاملوو داهێنه‌ری ئه‌م فوڕمه‌یه‌. ئه‌م شێعره‌ی شاملوو که‌ ده‌ڵێ:

"شب با گلوی خونین

خوانده‌است دیرگاه‌

دریا نشسته‌ سرد

یک شاخه‌ در سیاهی جنگل

به‌ سوی نور فریاد می کشد."

یه‌کێ له‌ ناسراوترین ته‌رحه‌کانی کورته‌ شێعری فارسییه‌.

مه‌هدی ئه‌خه‌وان سالسیش کورته‌ شێعره‌کانی خۆی به‌ "نه‌وخوسره‌وانی" ناوبردووه‌:

آب زلال و برگ گل بَر اب

ماند به‌ مه‌ در برکه‌ی مهتاب

وین هردو چون لبخند او درخواب."

یا مه‌نسوور ئه‌وجی که‌ کورته‌ شێعره‌کانی خۆی ناو ناوه‌:"شعرهایی به‌کوتاهی عُمر" بۆ نموونه‌:

"صبح و شبی سیاه‌

مجموع این دوچشم تو! 

این وصف چشم توست:

باغی درست سوخته‌ در کهکشان برف" 

به‌ڵام کاتێ شێعرێکی نوێی هێنده‌ کورت له‌ ئاستی موفره‌داتی کۆن له‌ عومرانی سه‌لاحی ده‌خوێنینه‌وه‌ که‌ ده‌ڵێ:

"شکوفه‌می دهد 

این شاخ در بهار تنت"

یا نموونه‌یه‌ک له‌ کورته‌ شێعره‌کانی ئیسماعیلی خوویی که‌به‌ "ته‌رح" ناودێری کردووه‌: 

"شادی یک قطره‌ باران

و انده‌ آن قطره‌ درمرداب" 

ئیتر فوڕم و ناوی کورته‌ شێعر بۆیان درێژ و گه‌وره‌یه‌ و ناچار ده‌بین بۆ پۆلین کردنی ئه‌م جۆره‌ کورته‌ شێعرانه‌، قاڵبێکی "کورت تر" پێناسه‌ بکه‌ین.

شایانی سه‌رنجه‌ که‌ مێژووی هۆنینه‌وه‌ی زۆربه‌ی ئه‌و کورته‌ شێعره‌ فارسییانه‌ ئاماژه‌ی پێ کرا،ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ زیاتر له‌ 30 ساڵ پێش ئێستا. یانی بۆ سه‌رده‌مێک که‌ هێشتا به‌ شێوه‌یه‌کی به‌رین له‌ گۆڕه‌پانی ئه‌ده‌بیی ئێران دا، ناو و نیشانی"هایکۆ " له‌ ئارادا نه‌بوو. (1) 

به‌ مه‌به‌ستی بێچم به‌ندی و پۆلین کردنی "کورته‌ شێعر"ی کوردی پێویسته‌ پێناسه‌ و پێوانه‌یه‌ک بۆ پێکهاته‌ی رواڵه‌تیی ئه‌م چه‌شنه‌ ئه‌ده‌بییه‌ ئاراسته‌ بکرێت.

له‌ رووی چه‌ندایه‌تییه‌وه‌ ده‌توانین بڵێین که‌ کورته‌ شێعر، چه‌شنێکه‌ ژماره‌ی دێڕه‌کانی له‌ دووه‌وه‌ ده‌ست پێده‌کا و له‌ 10 دێڕ تێ ناپه‌ڕێ، هه‌روه‌ها که‌ ئه‌ژماری دێڕه‌کانی له‌ شه‌ش یه‌که‌ی زمانیی (وشه‌) و رێزمانیی (ئامرازه‌کان)زیاتر نین. کورته‌ شێعر له‌ رووی چۆنایه‌تی و ده‌روون مایه‌شه‌وه‌ سۆز و خه‌یاڵێکی به‌رین و چه‌ند ره‌هه‌ندی ناگرێته‌ خۆی، به‌ڵکوو له‌ پێوه‌ندییه‌کی ئۆرگانیکی و پێکهاته‌یی دا،  دۆزینه‌وه‌یه‌کی تاقانه‌ له‌ ئه‌ندیشه‌ وهه‌ست وخه‌یاڵ ئاراسته‌ ده‌کات. بۆ نموونه‌:

به‌هارێ، یاسی پێکه‌نینی تۆ سه‌رخۆشی ده‌کردم

ئێستا، 

ئه‌وه‌نده‌ سه‌رخۆشم،

پێکه‌نین نامگرێته‌وه‌. (ئه‌نوه‌ر) 

به‌ڵام له‌ ره‌وتی شێعری نویێ کوردی دا شێعری له‌و چه‌شنه‌ کورت تریش هۆنراوه‌ته‌وه‌ که‌ ده‌کرێ له‌ ژێر ناوی "کورت تر" یا "کورتیله‌ شێعر" پێناسه‌ بکرێت. له‌م پێناوه‌دا چه‌ند ناوێک دانراون، وه‌ک:

یه‌ک- پۆستێره‌ شێعر 

که‌ یه‌که‌م جار شێرکۆ بێکه‌س دای هێنا و ده‌فته‌رێ له‌ کورته‌ شێعره‌کانی خۆی (کازێوه‌- 1978) له‌و قاڵبه‌دا بڵاوکرده‌وه‌. هۆی ئه‌و ناوزه‌دکردنه‌شی ئاراسته‌ و به‌رجه‌سته‌ بوونی "وێنا"ی شێعری بوو که‌ هه‌ستی بینینی ده‌خسته‌ گه‌ڕ بۆ که‌شفی وێنه‌ی ئوبژێکتیڤ له‌ شێعره‌کانی دا.

دوو- چرکانه‌ 

چه‌شنێکه‌ له‌ کورته‌ شێعری نویێ کوردی که‌ له‌ شێعری کورت؛ کورت تره‌. وه‌ک له‌ ناخی مانای ناودیار کردنه‌که‌دا ئاشکرایه‌ به‌رهه‌می ماوه‌یه‌کی کورتی زه‌مانییه‌ له‌ ئاستی برووسکه‌یه‌ک که‌ قه‌ڵه‌ش ده‌خاته‌ دیواری تاریکی و رووناکییه‌کی کوت وپأی لێ ده‌که‌وێته‌وه‌. صرکانه‌، ره‌وتێکی خێرایه‌ له‌ هه‌ست و هزر و خه‌یاڵی شاعێر که‌ ده‌سبه‌جێ ئێلهامی پێ ده‌کرێ یا که‌شفی ده‌کات. بۆ نموونه‌:

گأ ، 

هه‌ر مه‌شخه‌ڵ و سووتمان نیه‌

له‌و دیوی هه‌ڵ له‌رزینه‌وه‌. (ئه‌نوه‌ر) 

یا ئه‌م چه‌ند کورته‌ شێعره‌ له‌ عه‌بدلقادری فه‌رامه‌رزی:

بۆنی ماچی ئاسمان و                        گوڵی کێوی و

هه‌ناسه‌ی شنه‌ی لێوه‌ دێ، 

ئه‌م رووباره‌ی

 به‌ره‌و شار دێ. 

یا:

کاتێک ده‌نگت 

  گه‌یشته‌ گوێت

لات کرده‌وه‌و 

سوورهه‌ڵگه‌ڕای

کێ ده‌لێ ده‌نگ 

 ره‌نگی نیه‌!        ( له‌ سه‌ر شه‌قامی ساته‌کان- 1377)

 له‌م دواییانه‌دا سمایلی عه‌زه‌می دووهه‌مین ده‌فته‌ری شێعره‌کانی به‌ ناو 

" چرکانه‌کانی ئێواره‌یه‌کی نامۆ- 1389" بڵاوکرده‌وه‌  که‌چه‌ند "چرکانه‌"ی ئه‌م شاعێره‌ی له‌ خۆ گرتبوو. له‌وانه‌:

له‌ هه‌ر کوێ 

شکۆفه‌ به‌هاری که‌شف کرد

من له‌وێم 

دووره‌ خه‌و

با پۆزه‌ی ئه‌م ئه‌سپه‌

 به‌ عه‌تری نه‌فتالین رابێنین.

یا: 

به‌هاره‌و

له‌داری باڵاتا 

 هه‌ڵمێکی مه‌یله‌وسه‌وز هه‌ڵئه‌کات

خۆرێکی میوه‌یی دێته‌لات 

شکۆفه‌ت بۆ دێنێ

پیاوێک 

به‌ سێوت ته‌ماحه‌و 

هه‌نارت ئه‌دوێنێ.

سێ- هایکۆ

وه‌ک ئاشکرایه‌ زێدی ئه‌م چه‌شنه‌ کورته‌ شێعره‌ وڵاتی ژاپۆنه‌ وصه‌ند ساڵێکه‌ له‌ رێگای وه‌رگیڕانه‌وه‌ بۆ زمانی فارسی له‌ گه‌ڵی ئاشنا بووینه‌ و به‌ هۆی سانایی مه‌به‌ست و ناسکیی هه‌ست؛ سه‌رنجی شاعێران و هۆگرانی ئه‌ده‌بیاتی راکێشاوه‌. هه‌روا که‌ مێژووی هۆندنه‌وه‌ی له‌ ئه‌ده‌بیاتی فارسی دا ته‌مه‌نێکی که‌م تر له‌ 25 ساڵی هه‌یه‌، مێژووی هۆنینه‌وه‌ی هایکۆ به‌ زمانی کوردییش له‌ 10 ساڵ تێناپه‌ڕێ.

حه‌یده‌ر دروستکار یه‌کێکه‌ له‌و هه‌ستیار و هۆگرانه‌ی هایکۆ که‌ توانیویه‌تی به‌ پابه‌ندبوون به‌ پێناسه‌ و تایبه‌تمه‌ندییه‌ هونه‌رییه‌کانی هایکۆ وه‌ک کورته‌ شێعرێکی بڕگه‌یی ؛ هایکۆی ژاپۆنیی بکوردینێ. بۆ نموونه‌:

جامانه‌ بۆ کێو،

فه‌قێیانه‌یه‌کیش بۆ دار.

به‌فری پاییزی...!

به‌ شێوه‌یه‌کی راشکاوانه‌ تایبه‌ت مه‌ندییه‌ فورمییه‌کانی هایکۆ به‌م جۆره‌ پێناسه‌ ده‌کرێن:

- کورته‌ شێعرێکی بڕگه‌ییه‌ بریتی له‌ سێ دێڕ. دێڕه‌کانی یه‌که‌م و سێهه‌میان پێنچ ودێڕی دووه‌میان حه‌وته‌ و له‌ سه‌ر یه‌ک ده‌بنه‌ 17 بأگه‌.

- هایکۆ کورته‌ شێعرێکی بێ سه‌روایه‌، به‌ڵام کێشی په‌نجه‌یی یا بڕگه‌یی هه‌یه‌.

-  تێم یا په‌یامی هایکۆ روانینێکی راسته‌وخۆیه‌ بۆ سروشتی ناوچه‌یه‌ک که‌ شاعێرتیای دا ژیاوه‌. هه‌ر بۆیه‌ ره‌نگی خۆماڵی و دیمه‌نی سروشت و ژینگه‌ی

شاعێر ده‌نوێنێته‌وه‌.

- زمان له‌ هایکۆدا ساکار و دوور له‌ ئاڵۆزی و ئارایه‌ ئه‌ده‌بییه‌کانه‌. پابه‌ند به‌ رێزمانی باوه‌ بێ ئه‌وه‌ی بنه‌ماشکێنی تیای دا رووبدات.

- وێنا و خه‌یاڵی دووتۆی هایکۆ، به‌رهه‌می روانین و صرکه‌ ساته‌ هوشیاره‌کانی زێهنی شاعێره‌ که‌ فکر و هێزی داهێنانی شاعێر بێچمی دڵخوازی پێ ده‌به‌خشێت.

- هه‌ر هایکۆیه‌ک  به‌ دوور له‌ راڤه‌ هه‌ڵگری و چه‌ند مانایی، تاقه‌ مانایه‌ک له‌ خۆی ده‌گرێ. ته‌نیا چه‌مک و وێنایه‌ک ئاراسته‌ ده‌کا که‌ لای به‌رده‌نگ روون و ئاشکرایه‌. هه‌روه‌ها خوێنه‌ر هه‌مان تێم و مانای لێ هه‌ڵده‌گرێته‌وه‌ که‌ شاعێر مه‌به‌ستییه‌تی.

- بیرۆکه‌ و وێنای هایکۆ له‌ سه‌ر ته‌وه‌ره‌ی ئه‌ستوونیی خه‌یاڵ و له‌ پێوه‌ند له‌ گه‌ڵ گشت به‌شه‌ ناوه‌کی و رواڵه‌تییه‌کانی دا به‌رجه‌سته‌ ده‌بێته‌وه‌.

ئه‌م خاڵانه‌ که‌ وه‌ک تایبه‌ت مه‌ندییه‌ سه‌ره‌کییه‌کانی هایکۆ دیارده‌ی پێکرا؛ پێناسه‌ی ئه‌و هایکۆ ره‌سه‌نانه‌ن که‌ بنه‌ما و ره‌گه‌زی هایکۆکانی ئه‌مڕۆن. ئه‌مه‌ش له‌ حاڵێکدایه‌ که‌ ئه‌و کورته‌ شێعرانه‌ی که‌ ئه‌مڕۆ به‌ ناوی هایکۆ ده‌هۆنرێنه‌وه‌ و ئاراسته‌ ده‌کرێن، جیاوازیی به‌رچاوی له‌ گه‌ڵ پێناسه‌کانی هایکۆی ره‌سه‌ن هه‌یه‌، چونکوو له‌و چوارچێوه‌ دیاری کراوه‌، بأیاردراوه‌ی پێشوو، ترازاون و له‌وانه‌یه‌ هایکۆوێژان به‌ ناو "هایکۆی نوێ" یا"مودێڕن" بیانخه‌نه‌ روو.

له‌ جیاوازییه‌کانی هایکۆی نوێ ده‌کرێ ئاماژه‌ به‌ صه‌ند خاڵی به‌رجه‌سته‌ بکه‌ین. له‌وانه‌:

-  ژماره‌ی دێڕه‌شێعرییه‌کانیان له‌ سێ، تێ په‌ڕاندووه‌. 

- کێشی په‌نجه‌یی دێڕه‌ شێعرییه‌کان به‌ گوێره‌ی 5 ، 7 ، 5 بڕگه‌ ره‌چاو ناکه‌ن.

- به‌خۆ بواردن له‌ وه‌سفی سروشت و به‌ تایبه‌ت ساڵ و وه‌رزه‌کانی، روانگه‌ و مانای هه‌مه‌ ره‌نگ و به‌ربڵاوی تیا ده‌نوێننه‌وه‌. 

- له‌ بواری زمان و زمانه‌وانیش دا به‌ ئازادییه‌کی زۆرتره‌وه‌ باوه‌ش بۆ هایکۆ ده‌گرنه‌وه‌.

به‌م پێودانگانه‌ "هایکۆی مودێڕن" شان له‌ شانی صرکانه‌ ی کوردی ده‌دا و بۆی هه‌یه‌ له‌ به‌راوردکردنێکی ئه‌ده‌بی و فورمی دا، "چرکانه‌ی کوردی" بژار و هاوتایه‌کی گونجاو بێ بۆ ئه‌و کورته‌ شێعره‌کوردییانه‌ی که‌ شاعێره‌کان ده‌یانه‌وێ له‌ قاڵبی "هایکۆی ژاپۆنیی"دا بیهۆننه‌وه‌.

په‌أاوێز:

1- هه‌رچه‌ند پێشینه‌ و ره‌گه‌زی هایکۆ به‌م فورمه‌ی ئێستا له‌ زێدی خۆی دا زیاتر له‌ 400 ساڵه‌ به‌ڵام کۆششه‌ سه‌ره‌تاییه‌کان بۆ ناساندنی هایکۆ له‌ ئێران ده‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ کۆتایی حه‌فتاکان.



 

هایكۆیه‌ك بۆ چل ساڵی خۆم؛

هه‌رچه‌ند چه‌ن مانگ دێرتر لێره دامناوه‌

 

 

 

 

 

 

 

ئه‌گه‌ر كیسه‌ڵ بوایه‌م،

چل گۆمی جیاوازم ئه‌بینی

له‌م چل ساڵه‌دا

 

 

 

 

 


تا تاریکان په‌یدا ده‌بێ          چۆڵ و چۆڵتر ده‌بێ جاده‌

نه‌دێته‌ده‌ر کیژی له‌بار          نه‌ڕاده‌برێ لاوی ساده‌

                      هێمن و داهێنان

پێشه‌کی

          ئه‌گه‌ر هێمن ناسراوترین شاعری سه‌ده‌ی بیسته‌می کورده‌واری نه‌بێ، یه‌کێکه‌ له‌ بنکه‌کانی هه‌ره‌ مه‌زنی ئه‌ده‌بی که‌ زۆر کارتێکردنی بووه‌ له‌ سه‌ر به‌ره‌کانی دوای خۆی. ئه‌کرێ ده‌قی هێمن له‌ چه‌ن بواری جیاوازدا بخرێته‌ به‌رباس و لێکدانه‌وه‌و لێکۆڵینه‌‌وه‌یه‌؛

یه‌که‌م؛ وه‌ک ئه‌دیب- شێعری هێمن پڕه‌ له‌ جوانناسی و جوانکاری  هه‌م له‌ ئارایه‌ کلاسیکی یه‌کان که‌ڵکی گرتووه‌ هه‌م له‌ فۆرمه‌ نوێ کان.

دووهه‌م؛وه‌ک رۆشنبیر- نووسراوه‌کانی هێمن هه‌ڵگری گه‌لێک دروشم و پلانی و ئامۆژگارییه، وه‌رگێڕانی له‌ ئه‌ده‌بی بێگانه‌وه‌ ته‌نیا بۆ وه‌رگێڕان نه‌بووه‌، به‌ڵکوو ئه‌وانه‌ی وه‌رگێڕاوه‌ته‌وه‌ که‌ له‌گه‌ڵ هه‌ست و بیروباوه‌ڕی رێککه‌وتوون. نووسینه‌وه‌ وپیاچوونه‌وه‌ی له‌ ئه‌ده‌بی فۆلکلۆر و کولتووری کوردیشی‌ له‌ باری فه‌رهه‌نگی و کۆمه‌ڵایه‌تی  به‌ هه‌ند وه‌رگرتووه‌ و باوه‌ڕه‌کانی خۆی له‌هه‌مبه‌ر عه‌شق و ئازادی و مرۆڤ دۆستی له‌و ده‌قگه‌له‌دا زق کردۆته‌وه. کتێبی ((پاشه‌ڕۆک)) به‌ڕای من مانیفێستی هێمنه‌.

سێهه‌م؛ وه‌ک خه‌باتگێڕ- که‌ ئه‌توانم بڵێم حه‌ماسه‌ و وڵاتپارێزی هێمنیان کرده‌ شاعر.

چواره‌م؛وه‌ک چالاکێکی بواری ئاشتی و ئارامی و ماڤ خوازی -  بانگه‌وازی هێمن هه‌موو گه‌لان ئه‌گرێته‌وه‌ و بۆ کوردیش به‌ شێوه‌یه‌کی زۆر ئه‌مڕۆییانه‌ له‌ ئینسان  به‌ هه‌موو ماڤه‌ ره‌واکانیه‌وه‌ ئه‌دوێ...

 له‌ هه‌موویان گرینگتر و به‌رچاوترو بگره‌ وه‌رچه‌رخانێکی به‌نیازی زه‌مانه‌ وژیرانه‌، نووسه‌رێکی مۆدێڕنی ئه‌مڕۆیی یه‌ که‌ به‌ دانانی گۆڤاری به‌نرخی سروه‌* بنکه‌یه‌کی ئه‌ده‌بی ناڕه‌سمی‌ به‌ربڵاو له‌ به‌شێکی هه‌ره‌گرینگی کورده‌واری سه‌رهه‌ڵئه‌دات که‌ کارئه‌کاته‌ سه‌ر ره‌وتی ئه‌ده‌بی به‌ره‌کانی دوای خۆی و ته‌شه‌نه‌ ئه‌کاته‌ ناوه‌ڕۆکی ئه‌ده‌بیاتی کورده‌واری به‌ گشتی...

ره‌نگه‌ له‌سه‌ر جوان ناسی له‌ شێعری هێمن دا به‌سه‌دان لاپه‌ڕه‌ نووسراون و به‌ ده‌یان وتار بێژراون ،به‌ڵام به‌ڕای من زۆرن ئه‌وانه‌ی که‌ هێشتا‌ نه‌وتراون و وه‌به‌رباس نه‌خراون . یه‌ک له‌و باسه‌ گرینگانه‌ زمان شكێنی و داهێنان-به‌ مانا شێعری و ئه‌ده‌بی و هونه‌رییه‌که‌ی- ده‌رخستنی کارکردی‌ فه‌رهه‌نگی ، کۆمه‌ڵایه‌تی و ئینسانییه‌کانی زمانه‌ . که‌ له‌ شێعری هێمن دا به‌ جوانی ره‌نگیانداوه‌ته‌وه‌. هه‌روه‌ها لایه‌نی زمانی هێمن له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا به‌نیسبه‌ت به‌رهه‌مه‌کانی دیکه‌ی ئه‌و جیاوازییه‌کی به‌رچاویان هه‌یه‌. وشه‌ له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزی هێمن دا مانای جیاوازتره‌ و به‌ نسبه‌ت ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی که‌ ((ناڵه‌ی جودایی)) ئه‌نووسرێت ،کارکردی نائاسایی پێدراوه‌. هه‌ر بۆیه‌ له‌ نێو به‌رهه‌مه‌ به‌نرخه‌کانی هێمن دا ، ئه‌و به‌رهه‌مه‌ و له‌ ناو ئه‌وانه‌‌یشدا ئێواره‌ی پاییز جیاوازه‌،ده‌رخستنی چه‌ن لایه‌نی جوانناسی و کارکردی ئه‌ده‌بی نوێی زمان، وه‌ک هونه‌ری مۆدێڕن  له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزپێخۆری سه‌ره‌کی ئه‌م نووسراوه‌یه‌.                                                                                                   

     هێمن، که‌شف و داهێنان

             خۆرخه‌ لوییس بۆرخس ئه‌ڵێ:(( هه‌رکات لاپه‌ڕه‌یه‌کی سپی ئه‌بینم له‌ به‌رانبه‌رم دا ، واهه‌ست ئه‌که‌م که‌ ئه‌شێ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ ئه‌ده‌بیات بۆ خۆم که‌شف بکه‌م)).1 ئه‌م وته‌ له‌ ناخی  خۆی دا دوو دڵه‌ڕاوکه‌ی گه‌وره‌ی تێدایه‌ سه‌باره‌ت به‌ ئه‌ده‌بیات به‌تایبه‌ت شێعر،                                                                                                یه‌که‌م ؛ئه‌رکی نووسه‌ر که‌شف کردن و داهێنانه‌. دووه‌م؛به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی کاتێک ئه‌خوڵقێ که‌ داهێنان ڕووده‌دا.شاعری وه‌کوو هێمن هه‌رگیز ئه‌ندامی بنکه‌یه‌کی تایبه‌تی ئه‌ده‌بی نه‌بووه‌ و بۆی نه‌ڕه‌خساوه‌،  به‌ڵام هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای نووسینه‌وه‌ هه‌ستی کردووه‌ که‌ ئه‌شێ بابه‌تی جوانتر و جیاوازتر بنووسێ هه‌ر وه‌ک خۆی ئه‌ڵێ:((شێعره‌کانم پوخته‌ نه‌بوون.لاسایی شاعره‌ کۆنه‌کانم کردبوو،هه‌موو جۆره‌ شێعرێکم دانابوو...ده‌فته‌ره‌ سوور له‌ سه‌ر کڵی ته‌ندوور بوو به‌ قه‌قنه‌س...راسته‌ هه‌مووی مه‌وزوون بوون و قافیه‌یان هه‌بوو، به‌ڵام لا‌سایی کردنه‌وه‌ی ته‌واو بوون و هه‌ستی شاعرانه‌ی خۆمیان که‌م تێدا بوو...زۆر شێعری وام فڕێ داون.))2

دوای ئه‌و ئه‌زموونه‌ ،هێمن ده‌س پێ ده‌کاته‌وه‌ و ئه‌مجار به‌شێوه‌یه‌کی جیاوازتر ئه‌نووسێت هه‌رچه‌ن به‌ڕای ‌هێندێک ؛هێشتا له‌ ژێر کارتێکردنی ئه‌ده‌بی فارس و شاعرانی کورد وه‌کوو؛نالی نه‌هاتووه‌ته‌ ده‌رێ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی شێعره‌کانی وه‌زن و قافیه‌یان هه‌یه‌ و له‌گه‌ڵ ده‌ستووری فارسیدا رێک ئه‌که‌ون و به‌ شێوه‌ی غه‌زه‌ڵ و مه‌سنه‌وی و قه‌سیده‌ و دووبه‌یتی نووسراون. به‌ڵام ناوه‌ڕۆکی شێعری هێمن جیاوازییه‌کی به‌رچاوی هه‌یه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ی که‌ له‌ سه‌رده‌مێکی جیاوازدا ئه‌ژی و کۆمه‌ڵگا به‌ هه‌موو لایه‌نه‌کانیه‌وه‌ کار ئه‌که‌نه‌ سه‌ر شاعر، هاوکات به‌کارهێنانی وه‌زنی په‌نجه‌یی- ئه‌و وه‌زنه‌ی که‌ بناغه‌ی گۆرانی و به‌سته‌ و لاوکی کوردییه‌ و کۆڵه‌که‌یه‌کی هه‌ره‌ گرینگی  که‌شف  و داهێنانه‌ وبناغه‌ی گۆڕانه‌ له‌ شێعری گۆران دا- ده‌ستی هێمن بۆ داهێنان ئاوه‌ڵاتر ئه‌کات.هێمن گۆران به‌ پێشڕه‌ ، نوێکار ،جوانپه‌ره‌ست و رۆشنبیر ده‌زانێ ،هه‌موو سفه‌تێکی جوان ئه‌خاته‌ پاڵ گۆران؛ خۆش خه‌یاڵی و ناسک بینی ، شاره‌زایی و هه‌ستی پاک ، شێعری پڕسۆز و ...ئه‌گه‌ر ئه‌م فاکته‌رانه له‌ ده‌زگایه‌کی مه‌عریفی و پێناسه‌ی شێعری  دابنێین  سه‌رنجمان بۆ لای هه‌ندێک بنکه‌ و مه‌کته‌بی ئه‌ده‌بی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی جیهان راده‌کێشێ ‌و بۆمان ده‌رئه‌که‌وێ که‌ هێمن شاعرێکی سه‌رده‌میانه‌ بووه‌ وپێشوازی له‌ داهێنان و که‌شفی ئه‌ده‌بی و هونه‌ری کردوه‌، هه‌ر بۆیه‌ وه‌زن و قافیه‌ و ئارایه‌ کلاسیکییه‌کان له‌ شێعری هێمندا بناغه‌ نین به‌ڵکوو په‌راوێزێکی ئێجگار جوانن، ئه‌مه‌یش پێچه‌وانه‌ی سه‌رده‌می خۆی بووه‌ و بۆ هێمن که‌شفه‌ و بۆ شێعره‌کانی داهێنانه‌.

         هه‌ر له‌ سه‌رده‌می هێمندا، زۆر که‌س به‌تایبه‌ت فۆرمالیسته‌کان و له‌ ناو ئه‌وانیش دا زیاتر فۆرماڵیسته‌ رووسییه‌کان، بۆ جیاکردنه‌وه‌ی زمانی شێعر له‌ کارکرده‌کانی دیکه‌ی زمان وه‌ک؛ کارکردی زانستیانه‌ و به‌کارهێنای رۆژانه‌ ،... ئاماژه‌یان به‌ چه‌ن خاڵی تایبه‌ت ئه‌کرد وه‌کوو؛ ئه‌دیبانه‌ نووسین ، سڕینه‌وه‌ی باری ئاسایی وشه‌ و داڕشته‌ و ...هه‌رچه‌ن له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یش کۆک بوون که‌ ئاڵ و گۆڕ له‌شێوه‌ی روانین به‌و پێوه‌ره‌ باوه‌ڕپێکراو و عاده‌ت کردووانه‌ بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئاڵ و گۆڕی کۆمه‌ڵایه‌تی و مێژوویی کارێکی دژوار و بێ ئه‌نجامه‌. بۆیه‌ هاتنه‌ سه‌ر ئه‌و رایه‌ که؛‌((هونه‌ر به‌شێک له‌ بینای کۆمه‌ڵایه‌تی پێک دێنێت و پێوه‌ندییه‌کی دیالێکتیکی له‌ گه‌ڵ به‌شه‌کانی دیکه‌ی کۆمه‌ڵگا ساز ده‌کات وئاڵ و گۆڕی هاوئاهه‌نگی به‌سه‌ردادێ، به‌ڵام کارکرده‌ جوانناسییه‌ خۆکرده‌کانی ده‌پارێزێ و سووره‌ له‌ سه‌ر ئێوه‌ت کردنیان.))3

مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی کاری ئه‌ده‌بی ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ جوان ناسی و به‌کارهێنانی سه‌ناعه‌ته‌ ئه‌ده‌بییه‌کان و گۆڕانی هێما و وێناکان ،شته‌کان به‌ جۆرێک بخاته‌ به‌رچاو که‌ خوێنه‌ر وا هه‌ست بکات بۆ یه‌که‌م جاره‌ رووبه‌ڕوویان ئه‌بیته‌وه. ئه‌مه‌ هۆکارێکه‌ بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر بتوانێت خوێنه‌ر له‌ بازنه‌ی ده‌قی ئه‌ده‌بی دا بهێڵێته‌وه‌‌ و سرنجی بۆ لای ناوه‌ڕۆک رابکێشێ‌.

هێمن هه‌ستی به‌وه‌ کردوه‌ و سه‌ناعه‌ت و جوانکاری هونه‌ری جوانناسی خۆی ئه‌وێ . ده‌زانێ  ئارایه‌ ئه‌ده‌بییه‌کان بۆ سه‌رده‌مێک شیاون و  سه‌رده‌می نوێ هونه‌ری جوانناسی نوێ ی ده‌وێ، به‌شێک له‌ خۆشه‌ویستی گۆرانیش له‌ لای هێمن ئه‌وه‌ بووه‌، هه‌روا که‌ به‌شێک له‌ خۆشویستنی هێمن له‌ لای ئێمه‌ ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ گۆڕانه‌ که‌ له‌ شێعری ئه‌ودا به‌دی ئه‌که‌ین...

گۆڕان و داهێنان له‌ شێعری هێمندا زۆرتر له‌ سه‌ر ساختی زمان و ناوه‌ڕۆک و مامڵه‌ له‌گه‌ڵ وشه‌دا رووده‌دا.ئه‌و وشه‌ له‌ شێوه‌ی ئاسایی وکارکردی هه‌میشه‌یی خۆی ئه‌ترازێنێ و ئه‌رک و قورسایی نوێ ی ئه‌خاته‌سه‌ر.به‌تایبه‌ت له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا کارکردی وشه به‌نیسبه‌ت شێعری سه‌رده‌می هێمن‌ وه‌ هه‌روه‌ها به‌ نیسبه‌ت شێعره‌کانی پێشتری خۆی جیاوازه‌.

دوور قاقایه‌کم گوێ لێ بوو      ده‌تگوت گولله‌م پێوه‌ ئه‌نێ

چۆن به‌ ئێواره‌ی پاووزیش      ئی وا هه‌یه‌ پێبکه‌نێ!؟

  پێموایه‌ شاعرێکی فارس وتوویه‌؛((له‌ نێو شته‌ ئاسایی یه‌کان، یه‌کێکیان زۆر ئاسایی تر خۆی ئه‌نوێنێ ، ورده‌ ورده‌ له‌ باری ئاسایی ده‌رئه‌چێ، ئه‌وکات زقتر و نامۆتر دێته‌ به‌رچاو . بۆیه‌ ئه‌توانین بڵێین له‌ نێو شته‌ نامۆکان میراتێک له‌ ئاسایی بوون ،بوونی هه‌یه...ئه‌مه‌ له‌ جه‌غزێکدا له‌ ئاسایی بوون خۆی ئه‌پارێزێت.‌))‌

خۆپاراستن له‌ ئاسایی بوونه‌وه‌ بۆ هونه‌ر و به‌تایبه‌ت شێعر خۆپاراستنه‌ له‌ له‌بیرچوونه‌وه‌.هێمن له‌م مه‌سه‌له‌ ئاگاداره‌، له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یه‌ که‌ ناتوانێ به‌وشێوه‌یه‌ درێژه‌ به‌ نووسین بدات که‌ پێشتر له‌ تاریک و رووندا نووسیویه‌، ساڵانی ته‌نیایی و دووری و ئاواره‌ییش کارئه‌که‌نه‌ سه‌رناوشیاری شاعرتاوه‌کوو شێعرێک بخوڵقێت که‌ هه‌م له‌ باری ره‌واڵه‌ت((فۆرم))ه‌وه‌ جیاوازبێت، هه‌م هه‌ڵگری دونیایه‌کی تاڕاده‌یه‌ک جیاوازبێت، دونیای مرۆڤی کورد وه‌ک تاکێک له‌ کۆمه‌ڵگا،تاکی کورد به‌ هه‌موو ئاوات و دڵه‌ڕاوکێ و خه‌م و ته‌نیاییه‌کانیه‌وه‌.هه‌روه‌ها ئیماژ((تابلۆنه‌خشاندن))و ئیجاز((کورت نووسین- brevity)) به‌شێوه‌یه‌کی نوێ له‌ شێعره‌که‌یدا ره‌نگ بداته‌وه‌.ئه‌و تابلۆیانه‌ی که‌ له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا ئه‌نه‌خشرێن زه‌ینی((subjective))ترن، له‌ هه‌مان کاتیشدا هه‌رکامه‌یان مانای سه‌ربه‌خۆیان هه‌یه‌.

له‌ ئاسۆیه‌کی دووره‌ده‌ست         ئاوا بوو زه‌رده‌ پاییزی

ده‌تگوت بووکێکی بێ نازه‌        په‌رده‌ جێ دێڵێ به‌ زیزی

    ***

په‌ڵه‌ هه‌ورێکی چڵکنه‌          گرتی سووچێکی ئاسمان

گه‌ڵای زه‌ردی دارێک وه‌ری    زریان بردی به‌ره‌و نه‌مان

یه‌کێکی تر له‌ خاڵه‌ به‌رچاوه‌کانی ئێواره‌ی پاییز ئه‌وه‌یه‌ که‌ بۆچوون و رای جیاواز هه‌ڵئه‌گرێ و له‌ لای خوێنه‌ر به‌ پێی شوێن و باری ده‌روونی و بیری جیاوازه‌وه‌ لێکدانه‌وه‌ی جیاجیای ده‌بێت.

ئارام ئارام به‌ لۆژه‌ لۆژ        ئه‌وا به‌ره‌ و ماڵ بوومه‌وه‌

نه‌ که‌س له‌ پێشمدا ده‌ڕوا       نه‌ که‌س دیاره‌ به‌ دوومه‌وه‌

 شێکلۆفسکی ئه‌ڵێ:(( جیا له‌وه‌ی که‌ زمانی شێعر له‌ ئاستی خۆیدا نوێ و تازه‌یه‌ و   ‌نه‌بینراو و نادیار و که‌شف نه‌کراوی وشه‌ ده‌رده‌خا ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا ده‌قێکی نوێ و نائاسایی به‌رهه‌م ئه‌هێنێت)).

         ((شێعر دوو دژ له‌ خۆ ده‌گرێ؛ شێعر به‌ وشه‌ بیرده‌کاته‌وه‌ ، به‌ڵام ناپاکیشی له‌گه‌ڵ ده‌کات، شێعر پشت به‌ وشه‌ ئه‌به‌ستێ به‌ڵام ئاره‌زوو ده‌کا  تێیپه‌ڕێنێ، شێعر ناپاکی له‌گه‌ڵ ((زمان)) و ((ئاگایی دژ))ی ناو زمان ده‌کات. زمان مامڵه‌ له‌گه‌ڵ شتی ئاماد(ئاسایی) و ده‌سته‌مۆدا ده‌کا، مامڵه‌ له‌سه‌ر ئه‌و شته‌ی هه‌موان کۆکن له‌سه‌ر ره‌وایی گه‌یاندن تێیدا، له‌ کاتێکدا شێعر مامڵه‌ له‌گه‌ڵ زماندا ده‌کات. زمان به‌ره‌و رابردوو ده‌ڕوات، شێعر به‌ره‌و ئاینده‌. زمان له‌گه‌ڵ ئه‌و شتانه‌ گفت وگۆ ده‌کا که‌ له‌گه‌ڵ سه‌مت و مه‌رجه‌عی کۆمه‌ڵایه‌تیدا ده‌گونجێت، که‌چی شێعر ئه‌و سه‌مته‌ کۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ تێک ده‌دات.))

        کاری هونه‌ر  و به‌تایبه‌ت شێعر، شکاندن و به‌زاندنی داهێنه‌رانه‌ی شته‌ ئاسایی کانه‌ به‌و مه‌رجه‌ی که‌ بتوانێت هه‌ستێکی تازه‌ وپڕ هیوای مناڵانه‌ له‌ ئێمه‌دا زیندوو بکاته‌وه‌ و بیخاته‌ سه‌ر ده‌سکه‌وته‌ هه‌میشه‌یی و جێکه‌وتووه‌کان. ئه‌ده‌ب و هونه‌ر پێچه‌وانه‌ی زانست ، به‌ره‌و ئه‌و ئاسته‌ ناچن که‌ ساختێکی مونه‌زه‌م و مه‌فهوومی  باوه‌ڕپێکراو به‌ دونیا ببه‌خشن، به‌ڵکوو ئه‌یانه‌وێ به‌ شکاندن و به‌زاندن و ده‌سخستنه‌ ناو وشه‌ و ساختی زمان ، ده‌لاقه‌یه‌ک بکه‌نه‌وه‌ تا ئێمه‌ به‌ چاوێک جوانتر و تازه‌تر و نامۆتر ژیان و مرۆف هه‌ست پێبکه‌ینه‌وه‌.

 

1-این هنر شعر-لاپه‌ڕه‌ی13‌

2- تاریک و روون،له‌کوێوه‌ بۆ کوێ-لاپه‌ڕه‌ی 15

 3- درامدی بر فورمالیسم-لاپه‌ڕه‌ی25

 4- بیری ڕه‌خنه‌یی هاوچه‌رخ- نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د.لاپه‌ڕه‌ی225

 *ئه‌و ره‌وته‌ تا چه‌ن ساڵی پێش له‌و گۆڤاره‌ درێژه‌ی هه‌بوو

چاپكراو؛گوڤاری مهاباد


ئاسایی سڕینه‌وه‌ (defamiliarization)

 له‌ شێعری هاوچه‌رخی کوردی دا

پێشه‌کی؛

یه‌که‌م؛من به‌رده‌وام خه‌ریکی خوێندنی شێعرم و زۆرجار له‌ وت وێژی ئاساییش دا به‌ دوای شێعردا ئه‌گه‌ڕم . بۆ من دنیا به‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌یه‌وه‌ که‌ هه‌ستیان پێناکه‌م و هه‌ستیان پێ ئه‌که‌م زۆرتر له‌ رێگای هونه‌ره‌وه‌ ، به‌تایبه‌ت له‌ رێگای شێعره‌وه‌ هه‌ستی پێئه‌کرێت وئه‌بن  به‌ مه‌عره‌فه‌ی من به‌رانبه‌ر به‌ ژیان. ئه‌گه‌ر که‌سی وه‌کوو من له‌ شێعر بدوێ هه‌رچه‌ن بیه‌وێ علمیانه‌ و زانستیانه‌ بۆ مه‌سه‌له‌که‌ بڕوانێ به‌ڵام خۆشه‌ویستی شێعر و هێزی وشه‌کان وای لێ ئه‌که‌ن که‌ بیروڕا و بۆچوونی تاکه‌که‌سی که‌سیه‌تی –  شاعر- بکه‌وێته‌ به‌ر روانینه‌ علمیه‌که‌وه‌. هه‌ربۆیه‌ له‌ سه‌ره‌تای باسه‌که‌دا پێویستم زانی ئاماژه‌ی پێ بکه‌م و بۆ که‌م و کۆڕیه‌کان داوای لێ بووردنتان لێ بکه‌م.

 دووه‌م؛ئه‌م وتاره‌ بۆچوونی تاکه‌که‌سی منه‌ وه‌ک سمایل عه‌زه‌می و بیروڕا و خوێندن وئه‌زموونی منه‌ له‌سه‌ر یه‌کێک له‌ چه‌مکه‌ ئیمڕۆییه‌کانی ئه‌ده‌بی که‌ له‌ شێعری کوردیشدا وشیارانه‌ یان ناوشیارانه‌ به‌کارهێنراوه‌. هه‌ندێ جاریش ئه‌گه‌ر شێعری شاعرێ یان وته‌ و بۆچوونی نووسه‌ر یان ره‌خنه‌گرێک ئه‌هێنمه‌وه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌گه‌ر ده‌قه‌که‌م به‌ ته‌واوی راست نه‌کرده‌وه‌ یان سه‌رچاوه‌که‌م به‌باشی نه‌ناسیه‌وه‌ ، زیاتر له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ که‌ زۆربه‌یانم پێشتر خوێندوه‌ و ئه‌وه‌یم له‌بیرماوه‌ نووسیومه‌.

سێهه‌م؛ به‌کارهێنانی ئاسایی سڕینه‌وه‌ به‌جێگه‌ی defamiliarization یان آشنایی زدایی که‌ له‌ ئه‌ده‌بی فارسی به‌کار هاتووه‌ ، ته‌نیا له‌به‌ر نه‌بوونی وشه‌ی به‌رانبه‌ر بووه‌ له‌ زمانی کوردیدا و ئه‌گه‌ر رێک ئه‌و مانایه‌ ناگرێته‌وه‌ له‌ زمانناسان و ره‌خنه‌گران داوای لێبوردن ئه‌که‌م

ئاسایی سڕینه‌وه‌ چیه‌؟

دنیای ئێمه‌ پڕه‌ له‌ ئاسایی بوونه‌وه‌ و عاده‌ت کردن به‌ بیستن ،دیتن،  خواردن ، دیمانه‌ ، کڕین و ... و زۆرجار شته‌کان هێنده‌ لامان ئاسایی ئه‌بنه‌وه‌ که‌ هه‌ستیان پێ ناکه‌ین تا ئه‌وکاته‌ی که‌ جارێکیتر و به‌ شێوازێکی زۆر پێچه‌وانه‌ی جاران  خۆیان بۆئێمه‌ ده‌رئه‌خه‌ن . ئه‌وکاته‌ ، وه‌ک له‌ خه‌ونێکی  قورس  راچڵه‌کابێتین هه‌ست به‌ تازه‌بوونه‌وه‌ ئه‌که‌ین له‌ شته‌کاندا وه‌ک بڵێی یه‌که‌مجاره‌ رووبه‌ڕوویان ئه‌بینه‌وه‌. وه‌کوو رووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ که‌سایه‌تییه‌کی نوێ، سروشتێکی چاوه‌ڕوان نه‌کراو له‌پڕ له‌ به‌رانبه‌ر خۆماندا ئه‌بینین.‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ هونه‌ر به‌ هه‌موو شێوه‌کانی کاتێ سه‌رکه‌وتوو ئه‌بێ که‌ هه‌ستی تازه‌بوونه‌وه‌ له‌ ئاکار و ئاسه‌واره‌کانیدا به‌دیبهێنی تا ئافراندن رووبدات. یه‌کێک له‌و چه‌مک یان سه‌ناعه‌ته‌ ئه‌ده‌بیانه‌ی که‌ رێگای بۆ ئافراندن له‌ هونه‌ر به‌تایبه‌ت شێعر  و چیرۆک کردۆته‌وه‌ ئاسایی سڕینه‌وه‌یه‌.

سڕینه‌وه‌ی باری ئاسایی وشه‌((ئاسایی سڕینه‌وه‌)) وه‌کوو تێئۆری بۆ یه‌که‌مجار له‌ لایه‌ن شاعرانی نوێخوازی رووسییه‌وه‌- که‌ دواتر له‌به‌ر هێنانه‌ ئارای هێندێ فۆرمی نوێ له‌ نووسیندا به‌ فۆرمالیست ناسران- به‌کارهات. شکلۆفسکی وه‌ک ئاڵاهه‌ڵگری ئه‌م فۆرم نوێیه‌ بوو ، به‌ ڕای ئه‌و ؛ هونه‌ر به‌ گشتی و شێعر و چیرۆک به‌تایبه‌ت کارئه‌که‌نه‌ سه‌ر باری ئاسایی وشه‌ و ئه‌یگۆڕن و جارێکیتر به‌شێوه‌یه‌کی نوێ ئه‌ینووسنه‌وه‌ یان ئه‌یخوڵقێننه‌وه‌. شکلۆفسکی ئه‌ڵێ: ((که‌ شته‌کان ئاسایی بوونه‌وه‌ له‌بیر ئه‌چنه‌وه‌، ئاسایی بوونه‌وه‌ خۆشه‌ویستی، سرووشت ،جل وبه‌رگ،وڵات، دایک ، هاوسه‌ر، هاوڕێ و...هه‌ڵئه‌لووشێ و وامان لێ ئه‌کات که‌متر بیریان لێ بکه‌ینه‌وه‌. هونه‌ر بۆیه‌ دێته‌ ئاراوه‌ تا ده‌ستی مرۆڤ بگرێ و هه‌ست به‌ ژیانی پێ ببه‌خشێته‌وه‌. هونه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و کۆڵه‌که‌یه‌ ڕاوه‌ستاوه‌ که‌ شته‌کان به‌وجوره‌ به‌ مرۆڤ نیشان بدات که‌ هه‌ستی تازه‌ی پێ ببه‌خشێ نه‌وه‌ک به‌و جۆره‌ی که‌ هه‌یه‌ و ناسراوه‌.))1     

به‌ ڕای شکلۆفسکی؛ هونه‌ر یانێ نائاسایی کردنه‌وه‌ی شته‌کان بۆ ئه‌وه‌ی فام و تێگه‌یشتنمان زیاتر بکات، هونه‌ر دۆزینه‌وه‌ و ده‌رخستنی باری هونه‌ری و ئه‌ده‌بی ده‌قه‌. به‌ ڕای فۆرماڵیسته‌کان؛ ‌((هونه‌ر به‌شێک له‌ بینای کۆمه‌ڵایه‌تی پێک دێنێت و پێوه‌ندییه‌کی دیالێکتیکی له‌ گه‌ڵ به‌شه‌کانی دیکه‌ی کۆمه‌ڵگا ساز ده‌کات وئاڵ و گۆڕی هاوئاهه‌نگی به‌سه‌ردادێ، به‌ڵام کارکرده‌ جوانناسییه‌ خۆکرده‌کانی ده‌پارێزێ و سووره‌ له‌ سه‌ر ئێوه‌ت کردنیان.)) 2

))مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی کاری ئه‌ده‌بی ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ جوان ناسی و به‌کارهێنانی سه‌ناعه‌ته‌ ئه‌ده‌بییه‌کان و گۆڕانی هێما و وێناکان ،شته‌کان به‌ جۆرێک بخاته‌ به‌رچاو که‌ خوێنه‌ر وا هه‌ست بکات بۆ یه‌که‌م جاره‌ رووبه‌ڕوویان ئه‌بیته‌وه. ئه‌مه‌ هۆکارێکه‌ بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر بتوانێت خوێنه‌ر له‌ بازنه‌ی ده‌قی ئه‌ده‌بی دا بهێڵێته‌وه‌‌ و سرنجی بۆ لای ناوه‌ڕۆک رابکێشێ‌.))3

ئاسایی سڕینه‌وه‌ له‌ ئه‌ده‌بی کوردیدا؛

شکلۆفسکی باوه‌ڕی وایه‌ که‌ شێعر ئه‌توانێ به‌ یارمه‌تی وێنه‌ ، چه‌مک یان بیرێکی ئاسایی له‌ ده‌قێکی نائاساییدا باس ئه‌کات که‌ ره‌نگه‌ هه‌ست پێ کردنی له‌ خودی ماناکه‌ سه‌ختتربێ. وته‌یه‌کی باومان هه‌یه‌ که‌ ئه‌ڵێ((دڵ ئاوێنه‌ی دڵه‌)) ، ئه‌م وته‌یه‌ یه‌که‌مجار له‌ زاری هه‌رکه‌سێکه‌وه‌ هاته‌ده‌ر ئه‌و که‌سه‌ بێگومان شتێکی تازه‌ و نائاسایی وتووه‌،  ئه‌م وته‌یه‌ ئه‌مڕۆ شتێکی باو و تا راده‌یه‌کی زۆر کلیشه‌ییه‌. به‌ڵام که‌سێک ئه‌م وته‌یه‌ به‌ شێوه‌یه‌کیتر ئه‌خاته‌ به‌رچاومان و یه‌که‌مجار که‌ئه‌یبیسین واهه‌ست ئه‌که‌ین یه‌که‌مجاره‌ ئه‌یبیسین و بۆ فامکردنی ماوه‌یه‌ک رائه‌مێنین؛ ((خوابیبڕێ، که‌ی دڵ ئاوێنه‌ی دڵه‌.)) 4

هه‌ندێ جار ئاسایی سڕینه‌وه‌ تێگه‌یشتنی خوێنه‌ر له‌ ده‌قی ئه‌ده‌بی بۆ ماوه‌یه‌ک دوائه‌خا و هه‌رچی زیاتر درێژه‌ئه‌کێشێ حه‌زی زیاتری لێ ئه‌به‌ین؛((تکامه‌ ئارامی ده‌ریاته‌وه‌/گه‌رده‌لوولێ له‌ ئاو / ئاسمانی هه‌ڵلووشیم.))5 یان؛((حه‌قیه‌تی حه‌قیقه‌ت /تووڕه‌بێ له‌ شۆڕش/ یه‌کجاریش نه‌یچه‌قاند.))6

 

بۆ سڕینه‌وه‌ی باری ئاسایی وشه زۆرجار پێویست ئه‌کات مانایه‌کی دووه‌می پێ ببه‌خشین وه‌کوو ئه‌م به‌یته‌ی نالی؛((له‌ شیرینی ئه‌تۆ ئه‌ی خوسره‌وی ته‌ختی زه‌مین، ره‌نگه‌/بگاته‌ ئاسمانی بێستوون فه‌رهادی هاوارم.))7

هه‌ندێک له‌ شاعرانی ئێمه‌ وه‌کوو حاجی قادر و قانع و هێمن و په‌شێو و ... زۆرتر ئه‌نگوستیان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگا داناوه‌ و باری ئاسایی ئه‌و وشانه‌یان گۆڕیوه‌ که‌ کارئه‌که‌نه‌ سه‌ر ژیان و باری کۆمه‌ڵایه‌تی چین و توێژه‌کان به‌ گشتی ، هه‌ر بۆ ئه‌وه‌یه که‌ ئێمه‌ ئه‌وان زیاتر  به ‌شاعرانی خه‌باتگێڕ ئه‌ناسین، ئه‌وان به‌رله‌ هه‌ر شتێک به‌گژ هه‌ندێ وشه‌ و چه‌مک و دابی باودا ئه‌چن که‌ بۆ هه‌موو که‌سێک شتێکی عاده‌ت پێکراو و ئاساییه‌، ئه‌وان له‌ پاڵ هه‌رکامه‌ له‌ ئه‌و عاده‌تانه‌ هێندێ پرسیار دائه‌نێن و هه‌روا که‌ ئاماژه‌یان کردووه‌؛((گڵۆپێکی ده‌هه‌زار وڵتی دائه‌گیرسێنن)). ئه‌وه‌یش جۆرێک له‌ ئاسایی سڕینه‌وه‌یه‌ له‌ ده‌ق.

به‌ڵام ئه‌توانین به‌ شێوه‌یه‌کی گشتی ئاسایی سڕینه‌وه‌ له‌ ئه‌ده‌بی کوردیدا بۆ چه‌ن ده‌وره‌ یان سه‌رده‌می جیاواز بگۆزینه‌وه‌ که‌ هه‌رکامه‌یان به‌ کارکردی تایبه‌ته‌وه‌ بوونه‌ته‌ هۆی تازه‌گه‌ری له‌ ئاسه‌واره‌ ئه‌ده‌بیه‌کانا. به‌ رای من شێعری کوردی به‌ چه‌ن سه‌رده‌م و شێوازی جیاجیادا تێپه‌ڕیوه‌ بۆ ئاسایی سڕینه‌وه‌ له ده‌ق، هه‌رچه‌ن شاعری کورد له‌ سه‌رده‌مێکیشدا هیچ ئاشنایی و خوێندنه‌وه‌یه‌کی زانستیانه‌ و تێئۆریکی له‌ ئاسایی سڕینه‌وه‌ وه‌ک شێوه‌ روانینێ بۆ خولقاندن و به‌دیهێنانی ده‌قی ئه‌ده‌بی نه‌بووه‌، به‌ڵام به‌رده‌وام هه‌ستی به‌وه‌ کردووه‌ که‌ بۆ ئافراندن ئه‌بێ ده‌س بخاته‌ باری ئاسایی شته‌کانه‌وه‌ و به‌ شێوازێکی نائاسایی به‌ خوێنه‌ره‌که‌ی  بناسێنێته‌وه‌ تا هه‌ستی پێ بکات وبه‌ گۆشه‌ نیگایه‌کی تازه‌وه‌ بیری لێ بکاته‌وه‌؛ ‌ 

یه‌که‌م؛ نووسین به‌ زمانی کوردی له‌ سه‌ره‌تای چه‌ن سه‌ده‌ پێش ئێستا به‌ نیسبه‌ت ده‌قه‌ عه‌ره‌بی و فارسییه‌کان به‌ شێوه‌یه‌ک ئاسایی سڕینه‌وه‌بووه‌ له‌ ده‌ق. دواتر،خه‌ڵکی ، شاعری کورد له‌ به‌رانبه‌ر شاعری عه‌ره‌ب و فارس و تورک و... دائه‌نێن و به‌م پێیه‌ بۆ ده‌قی کوردی که‌سایه‌تی و پێگه‌ی جیاواز و سه‌ربه‌خۆ قایل ئه‌بن. به‌ڵام شاعری کورد به‌مه‌ رازی نییه‌ و تێئه‌کۆشی به‌رده‌وام له‌ نێو ئه‌م زمانه‌دا داهێنان و ئافراندن بکات، هه‌روا که‌ ده‌قی زمانانی دراوسێ ئه‌خوێنێته‌وه‌ ئه‌و که‌شفه‌ زمانییانه‌ بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندکردنی زمان و وه‌خۆ گرتنی خوێنه‌ر ئه‌قۆزێته‌وه‌. ئاماژه‌ ئه‌توانێ زۆربه‌ی ده‌قه‌ کلاسیکه‌ کوردیه‌کان بێ.

دووه‌م؛ ئاسایی سڕینه‌وه‌ له‌ فۆرم و به‌کارهێنانی خشتی نوێ و خۆماڵی بۆ ئافراندنی ده‌قی ئه‌ده‌بی که‌ تێکه‌ڵاوی هه‌ندێ چه‌مک و مانای نوێ وه‌کوو؛ سیاسه‌ت ، خه‌بات، نه‌ته‌وه‌ ، ماف و... ئه‌بێ و به‌ یارمه‌تی ئه‌م تێگه‌یشتنه‌ سه‌رده‌میانه‌ ئه‌توانێ له‌گه‌ڵ ناوشیاری خوێنه‌ری کورد خۆی رێک بخات و جارێکیتر ببێ به‌ به‌ربڵاوترین و کاریگه‌رترین کاراکته‌ری هونه‌ری و ده‌قی سه‌رکه‌وتوو بخولقێنێ. ئاماژه‌‌ بۆ ئه‌م شێوازه‌ که‌ رێگای بۆ نوێگه‌ری زیاتر له‌ شێعری کوردیدا خۆش کرد؛ ئه‌توانێ شێعری زۆربه‌ی شاعرانی وه‌کوو گۆران و نووری و ... تا ده‌گاته‌ سواره‌ و ... ئێستاش له‌ زۆربه‌ی ده‌قه‌ شێعریه‌کاندا درێژه‌ی هه‌یه‌. 

سێهه‌م؛ ره‌وتی ئه‌ده‌بی که‌ به‌ پۆست مۆدێڕنیسم ناوزه‌د کرا و به‌ روانینی تایبه‌ت به‌ خۆیه‌وه‌ و به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن و خوێندنه‌وه‌ و وه‌ر‌گێڕانی ده‌قه‌ رۆژئاواییه‌کان‌ و ئاشنایی له‌گه‌ڵ چه‌مکه‌ سه‌رده‌میانه‌کان له‌ ماوه‌ی ده‌ تا پانزه‌ ساڵی رابردوو توانی ده‌قی جیاواز بنووسێ. ئه‌مه‌ ره‌نگه‌ یه‌که‌م هه‌وڵی زانستیانه‌ و ئه‌قڵیانه‌ی تاقمێک شاعربێ –به‌لای که‌مه‌وه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی کورده‌واری- که‌ تێبکۆشن به‌ یارمه‌تی بڵاوکراوه‌کان و ده‌سه‌ڵات خستنه‌ سه‌ر کۆڕ و کۆبوونه‌وه‌ ئه‌ده‌بیه‌کان ، بانگه‌شه‌ی شێوازێک له‌ نووسین ده‌ربکه‌ن. ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌و ره‌وته‌ ئه‌ده‌بییه‌ توانیبێتی سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست بێنێ و ببێته‌ پێخۆری خوێنه‌ری ئاسایی ، له‌ تاقه‌تی ئه‌م نووسراوه‌یه‌ به‌ده‌ره‌. به‌ڵام من وه‌ک خوێنه‌رێک و وه‌ک شاعرێک له‌ هه‌ندێ له‌و ده‌قانه‌ چێژم وه‌رگرتووه‌. 

چواره‌م؛ که‌سایه‌تی و ده‌قی‌ سه‌ربه‌خۆ. ئه‌ده‌بی کوردی و به‌تایبه‌ت شێعر ، شتێک نییه‌ جگه‌ له‌ هه‌وڵ و تێکۆشانی هێندێ که‌سایه‌تی تایبه‌ت که‌ ره‌وتی ئه‌ده‌به‌که‌یان به‌ره‌و ئاراسته‌یه‌کی نوێ بردووه‌و ده‌لاقه‌یه‌کی تازه‌یان به‌ سه‌ر ئه‌ده‌بی کوردیدا کردۆته‌وه‌. ئه‌م که‌سایه‌تیانه‌ ئه‌گه‌رچی ره‌نگه‌ وه‌ک دامه‌زرێنه‌ر و رچه‌شکێن له‌ یه‌کێک له‌و سێ قۆناغه‌ی پێشوودا که‌ باسمان لێ کرد کاریگه‌ر و درووشم راگر بوونه‌ به‌ڵام ئێمه‌ زیاتر ئه‌وانه‌ وه‌ک به‌رزترین لووتکه‌ ئه‌بینین و که‌سایه‌تی تایبه‌ت و شوێنی دیاریکراو و به‌رچاویان بۆ دائه‌نێین.  

  پێموایه‌ ئه‌م وته‌یه‌ هی شاعری فارس یه‌دوڵا رۆیایی بێ که‌ وتوویه‌؛((له‌ نێو شته‌ ئاسایی یه‌کان، یه‌کێکیان زۆر ئاسایی تر خۆی ئه‌نوێنێ ، ورده‌ ورده‌ له‌ باری ئاسایی ده‌رئه‌چێ، ئه‌وکات زقتر و نامۆتر دێته‌ به‌رچاو . بۆیه‌ ئه‌توانین بڵێین له‌ نێو شته‌ نامۆکان میراتێک له‌ ئاسایی بوون ،بوونی هه‌یه...ئه‌مه‌ له‌ جه‌غزێکدا له‌ ئاسایی بوون خۆی ئه‌پارێزێت.‌))8

        ((کاری هونه‌ر  و به‌تایبه‌ت شێعر، شکاندن و به‌زاندنی داهێنه‌رانه‌ی شته‌ ئاسایی کانه‌ به‌و مه‌رجه‌ی که‌ بتوانێت هه‌ستێکی تازه‌ وپڕ هیوای مناڵانه‌ له‌ ئێمه‌دا زیندوو بکاته‌وه‌ و بیخاته‌ سه‌ر ده‌سکه‌وته‌ هه‌میشه‌یی و جێکه‌وتووه‌کان. ئه‌ده‌ب و هونه‌ر پێچه‌وانه‌ی زانست ، به‌ره‌و ئه‌و ئاسته‌ ناچن که‌ ساختێکی مونه‌زه‌م و مه‌فهوومی  باوه‌ڕپێکراو به‌ دونیا ببه‌خشن، به‌ڵکوو ئه‌یانه‌وێ به‌ شکاندن و به‌زاندن و ده‌سخستنه‌ ناو وشه‌ و ساختی زمان ، ده‌لاقه‌یه‌ک بکه‌نه‌وه‌ تا ئێمه‌ به‌ چاوێک جوانتر و تازه‌تر و نامۆتر ژیان و مرۆف هه‌ست پێبکه‌ینه‌وه‌.))9

 

سه‌رچاوه‌کان؛

 1-درآمدی بر فرمالیسم.

2- درآمدی بر فرمالیسم.25

3- هێمن و داهێنان- سمایل عه‌زه‌می. گۆڤاری مه‌هاباد

4- هیوا قوره‌یشی- تاڵه‌سواری تینوو. وبلاگ

5- ئه‌حمه‌د که‌ریمی-هه‌ناسه‌.وبلاگ

6- حه‌مه‌ ساڵه‌ح سووزه‌نی

7- نالی- دیوانی نالی

8- یدالله‌ رویایی

9- هێمن و داهێنان- سمایل عه‌زه‌می.

                                                                                                  چاپكراو؛سیروان


ماڵ نیوه‌سارد،

شه‌تره‌نج ناته‌واو،

به‌فر، دوودانگ








له‌ لۆچی ده‌ستی

ئاوم خوارد ، به‌ڒێ كه‌وتم.

تینووتر له‌ جاران...







بو کوتره  دڵسووتاوه‌کانی شیناوێ

له نێو سکڵه‌کان،

چه‌ن په‌ڒی به‌ جێ ماوه.

کوتره‌باریکه ...






 

   له بنمیچه‌كه‌

جارجار،چۆله‌كه‌یه‌كی نێر

ئه جریوێنێ...







 

 

ئه‌ڕۆیشتین و

ده‌نگی کڵۆشه‌کان ئه‌هات

له‌ ژێر پێماندا

 

تۆقێک مێشووله‌

هه‌تاوی ده‌مه‌و ئێواره‌

پرمه‌ی ئه‌سپه‌کان

 

 

 

 

 

 

 

 

هێشتا

بە داوێنی ئاویەرەوە

چەن پەڵە بەفر ماوە

ئێواره‌ شيعری مه‌ڵبه‌ندی وێژه‌وانيی مه‌حوی

مه‌ڵبه‌ندی وێژه‌وانيی مه‌حوی به به‌رپرسيارێتي هه‌ژاني بابامیری و به هاوکاريی کتێبخانه‌ی گشتيی شاری سه‌قز له‌ هۆڵی کتێبخانه‌ی ئه‌م شاره‌، رۆژی 25ي ره‌شه‌مه‌ ئێواره‌ شيعرێکیان به‌ڕێوه‌ برد . ئه‌م مه‌ڵبه‌نده‌ كه له ره‌شه‌مه ي ساڵي نه‌وه‌دي هه‌تاويدا و به هاوكاريي كتيبخانه‌ي گشتيي شاري سه‌قز دامه زراوه ، به‌ ده‌عوه‌ت کردن له‌ شاعيرانێ وه‌ک :
به ڕێزان عه‌لی ڕه‌زا قاسمی فه‌ڕ له‌ بیجاڕ،سمایلي عه‌زه‌می و ناسري یه‌زدانی له‌ دیوانده‌ره‌ ، شه‌ویاري گوڵابی ئازه‌ر له‌ مه‌هاباد و سۆراني حسه‌ینی له‌ بانه‌.هه‌روه‌ها له‌ شاری سه‌قز شاعيرانێ وه‌ک : هه‌ڵاله‌ي‌ سوهرابی ، عه‌لی حسه‌ینی ، یۆنسي حسه‌ینی وهه‌ژاني بابامیری ئه‌م ئێواره‌ شيعره‌یان ڕازانده‌وه.‌

ئه‌م کۆڕه‌، به به‌شداریکردنی حه‌یران بێژێکی سه‌قزی به‌ ناوی كاك جه‌مشیدي فه‌تحی له‌ گه ڵ‌ ژه‌نیارێک به‌ ئامێری عوود ‌به‌ ناوی كاك خالیدي پیشداد درێژه ي پێدرا که‌ سه‌ره‌نجی خه ڵکی راکێشا.پاش ته‌واو بوونی کۆڕه‌که‌ به‌ شاعيرانی به‌شدار بوو خه‌ڵات پێشکه‌ش کرا.شایانی باسه‌که‌ خه‌ڵکی شاری سه‌قز به‌ باشتری

ره‌شۆڵه‌

له‌ ده‌لاقه‌ی BUS ه‌وه‌

بۆ به‌هار ئه‌ڕوانێ















..نامرن ئه‌وانه‌ وا له‌ دڵی میله‌تا ئه‌ژین..

هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای  میرمنداڵیه‌وه‌ ناوێکی ئاشنابوو بۆ هه‌موومان،به‌رله‌ ئه‌وه‌ی بزانین سه‌ربه‌ چ نه‌ته‌و ه‌ و ئائینێکه، به‌رله‌ئه‌وه‌ی بزانین له‌کوێ ئه‌ژی و چۆن ئه‌ژی، خۆشمان ئه‌ویست وئه‌مانزانی چۆن بیرئه‌کاته‌وه‌ و روانینی بۆ ئینسان و ژیان چۆنه‌‌. دوکتۆر ئیبراهیم یوونسی له‌ ریزی ئه‌و ئینسانه‌ ده‌گمه‌نانه‌یه‌ که‌ تا هه‌تا له‌ دڵی هه‌ر ئینسانێکی ئێرانی و فارس زماندا زیندوو ئه‌مێنێته‌وه‌ و شانازییه‌ بۆ میله‌ته‌که‌ی وسامانێکی هه‌میشه‌ییه‌ بۆ به‌ره‌کانی داهاتوو. یادی نه‌مر رێگای پڕ رێبوار


به‌شی یه‌که‌م

                                                سمایل عه‌زه‌می

ئاسایی سڕینه‌وه‌ (defamiliarization)*

 له‌ شێعری هاوچه‌رخی کوردی دا

پێشه‌کی؛

یه‌که‌م؛من به‌رده‌وام خه‌ریکی خوێندنی شێعرم و زۆرجار له‌ وت وێژی ئاساییش دا به‌ دوای شێعردا ئه‌گه‌ڕم . بۆ من دنیا به‌ هه‌موو ئه‌و شتانه‌یه‌وه‌ که‌ هه‌ستیان پێناکه‌م و هه‌ستیان پێ ئه‌که‌م زۆرتر له‌ رێگای هونه‌ره‌وه‌ ، به‌تایبه‌ت له‌ رێگای شێعره‌وه‌ هه‌ستی پێئه‌کرێت وئه‌بن  به‌ مه‌عره‌فه‌ی من به‌رانبه‌ر به‌ ژیان. ئه‌گه‌ر که‌سی وه‌کوو من له‌ شێعر بدوێ هه‌رچه‌ن بیه‌وێ علمیانه‌ و زانستیانه‌ بۆ مه‌سه‌له‌که‌ بڕوانێ به‌ڵام خۆشه‌ویستی شێعر و هێزی وشه‌کان وای لێ ئه‌که‌ن که‌ بیروڕا و بۆچوونی تاکه‌که‌سی که‌سیه‌تی –  شاعر- بکه‌وێته‌ به‌ر روانینه‌ علمیه‌که‌وه‌. هه‌ربۆیه‌ له‌ سه‌ره‌تای باسه‌که‌دا پێویستم زانی ئاماژه‌ی پێ بکه‌م و بۆ که‌م و کۆڕیه‌کان داوای لێ بووردنتان لێ بکه‌م.

 دووه‌م؛ئه‌م وتاره‌ بۆچوونی تاکه‌که‌سی منه‌ وه‌ک سمایل عه‌زه‌می و بیروڕا و خوێندن وئه‌زموونی منه‌ له‌سه‌ر یه‌کێک له‌ چه‌مکه‌ ئیمڕۆییه‌کانی ئه‌ده‌بی که‌ له‌ شێعری کوردیشدا وشیارانه‌ یان ناوشیارانه‌ به‌کارهێنراوه‌. هه‌ندێ جاریش ئه‌گه‌ر شێعری شاعرێ یان وته‌ و بۆچوونی نووسه‌ر یان ره‌خنه‌گرێک ئه‌هێنمه‌وه‌ ئه‌گه‌ر ئه‌گه‌ر ده‌قه‌که‌م به‌ ته‌واوی راست نه‌کرده‌وه‌ یان سه‌رچاوه‌که‌م به‌باشی نه‌ناسیه‌وه‌ ، زیاتر له‌به‌ر ئه‌وه‌یه‌ که‌ زۆربه‌یانم پێشتر خوێندوه‌ و ئه‌وه‌یم له‌بیرماوه‌ نووسیومه‌.

سێهه‌م؛ به‌کارهێنانی ئاسایی سڕینه‌وه‌ به‌جێگه‌ی defamiliarization یان آشنایی زدایی که‌ له‌ ئه‌ده‌بی فارسی به‌کار هاتووه‌ ، ته‌نیا له‌به‌ر نه‌بوونی وشه‌ی به‌رانبه‌ر بووه‌ له‌ زمانی کوردیدا و ئه‌گه‌ر رێک ئه‌و مانایه‌ ناگرێته‌وه‌ له‌ زمانناسان و ره‌خنه‌گران داوای لێبوردن ئه‌که‌م

ئاسایی سڕینه‌وه‌ چیه‌؟

دنیای ئێمه‌ پڕه‌ له‌ ئاسایی بوونه‌وه‌ و عاده‌ت کردن به‌ بیستن ،دیتن،  خواردن ، دیمانه‌ ، کڕین و ... و زۆرجار شته‌کان هێنده‌ لامان ئاسایی ئه‌بنه‌وه‌ که‌ هه‌ستیان پێ ناکه‌ین تا ئه‌وکاته‌ی که‌ جارێکیتر و به‌ شێوازێکی زۆر پێچه‌وانه‌ی جاران  خۆیان بۆئێمه‌ ده‌رئه‌خه‌ن . ئه‌وکاته‌ ، وه‌ک له‌ خه‌ونێکی  قورس  راچڵه‌کابێتین هه‌ست به‌ تازه‌بوونه‌وه‌ ئه‌که‌ین له‌ شته‌کاندا وه‌ک بڵێی یه‌که‌مجاره‌ رووبه‌ڕوویان ئه‌بینه‌وه‌. وه‌کوو رووبه‌ڕوو بوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ که‌سایه‌تییه‌کی نوێ، سروشتێکی چاوه‌ڕوان نه‌کراو له‌پڕ له‌ به‌رانبه‌ر خۆماندا ئه‌بینین.‌ ئه‌وه‌یه‌ که‌ هونه‌ر به‌ هه‌موو شێوه‌کانی کاتێ سه‌رکه‌وتوو ئه‌بێ که‌ هه‌ستی تازه‌بوونه‌وه‌ له‌ ئاکار و ئاسه‌واره‌کانیدا به‌دیبهێنی تا ئافراندن رووبدات. یه‌کێک له‌و چه‌مک یان سه‌ناعه‌ته‌ ئه‌ده‌بیانه‌ی که‌ رێگای بۆ ئافراندن له‌ هونه‌ر به‌تایبه‌ت شێعر  و چیرۆک کردۆته‌وه‌ ئاسایی سڕینه‌وه‌یه‌.

سڕینه‌وه‌ی باری ئاسایی وشه‌((ئاسایی سڕینه‌وه‌)) وه‌کوو تێئۆری بۆ یه‌که‌مجار له‌ لایه‌ن شاعرانی نوێخوازی رووسییه‌وه‌- که‌ دواتر له‌به‌ر هێنانه‌ ئارای هێندێ فۆرمی نوێ له‌ نووسیندا به‌ فۆرمالیست ناسران- به‌کارهات. شکلۆفسکی وه‌ک ئاڵاهه‌ڵگری ئه‌م فۆرم نوێیه‌ بوو ، به‌ ڕای ئه‌و ؛ هونه‌ر به‌ گشتی و شێعر و چیرۆک به‌تایبه‌ت کارئه‌که‌نه‌ سه‌ر باری ئاسایی وشه‌ و ئه‌یگۆڕن و جارێکیتر به‌شێوه‌یه‌کی نوێ ئه‌ینووسنه‌وه‌ یان ئه‌یخوڵقێننه‌وه‌. شکلۆفسکی ئه‌ڵێ: ((که‌ شته‌کان ئاسایی بوونه‌وه‌ له‌بیر ئه‌چنه‌وه‌، ئاسایی بوونه‌وه‌ خۆشه‌ویستی، سرووشت ،جل وبه‌رگ،وڵات، دایک ، هاوسه‌ر، هاوڕێ و...هه‌ڵئه‌لووشێ و وامان لێ ئه‌کات که‌متر بیریان لێ بکه‌ینه‌وه‌. هونه‌ر بۆیه‌ دێته‌ ئاراوه‌ تا ده‌ستی مرۆڤ بگرێ و هه‌ست به‌ ژیانی پێ ببه‌خشێته‌وه‌. هونه‌ر له‌سه‌ر ئه‌و کۆڵه‌که‌یه‌ ڕاوه‌ستاوه‌ که‌ شته‌کان به‌وجوره‌ به‌ مرۆڤ نیشان بدات که‌ هه‌ستی تازه‌ی پێ ببه‌خشێ نه‌وه‌ک به‌و جۆره‌ی که‌ هه‌یه‌ و ناسراوه‌.))1     

به‌ ڕای شکلۆفسکی؛ هونه‌ر یانێ نائاسایی کردنه‌وه‌ی شته‌کان بۆ ئه‌وه‌ی فام و تێگه‌یشتنمان زیاتر بکات، هونه‌ر دۆزینه‌وه‌ و ده‌رخستنی باری هونه‌ری و ئه‌ده‌بی ده‌قه‌. به‌ ڕای فۆرماڵیسته‌کان؛ ‌((هونه‌ر به‌شێک له‌ بینای کۆمه‌ڵایه‌تی پێک دێنێت و پێوه‌ندییه‌کی دیالێکتیکی له‌ گه‌ڵ به‌شه‌کانی دیکه‌ی کۆمه‌ڵگا ساز ده‌کات وئاڵ و گۆڕی هاوئاهه‌نگی به‌سه‌ردادێ، به‌ڵام کارکرده‌ جوانناسییه‌ خۆکرده‌کانی ده‌پارێزێ و سووره‌ له‌ سه‌ر ئێوه‌ت کردنیان.)) 2

))مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی کاری ئه‌ده‌بی ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ جوان ناسی و به‌کارهێنانی سه‌ناعه‌ته‌ ئه‌ده‌بییه‌کان و گۆڕانی هێما و وێناکان ،شته‌کان به‌ جۆرێک بخاته‌ به‌رچاو که‌ خوێنه‌ر وا هه‌ست بکات بۆ یه‌که‌م جاره‌ رووبه‌ڕوویان ئه‌بیته‌وه. ئه‌مه‌ هۆکارێکه‌ بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر بتوانێت خوێنه‌ر له‌ بازنه‌ی ده‌قی ئه‌ده‌بی دا بهێڵێته‌وه‌‌ و سرنجی بۆ لای ناوه‌ڕۆک رابکێشێ‌.))3

ئاسایی سڕینه‌وه‌ له‌ ئه‌ده‌بی کوردیدا؛

شکلۆفسکی باوه‌ڕی وایه‌ که‌ شێعر ئه‌توانێ به‌ یارمه‌تی وێنه‌ ، چه‌مک یان بیرێکی ئاسایی له‌ ده‌قێکی نائاساییدا باس ئه‌کات که‌ ره‌نگه‌ هه‌ست پێ کردنی له‌ خودی ماناکه‌ سه‌ختتربێ. وته‌یه‌کی باومان هه‌یه‌ که‌ ئه‌ڵێ((دڵ ئاوێنه‌ی دڵه‌)) ، ئه‌م وته‌یه‌ یه‌که‌مجار له‌ زاری هه‌رکه‌سێکه‌وه‌ هاته‌ده‌ر ئه‌و که‌سه‌ بێگومان شتێکی تازه‌ و نائاسایی وتووه‌،  ئه‌م وته‌یه‌ ئه‌مڕۆ شتێکی باو و تا راده‌یه‌کی زۆر کلیشه‌ییه‌. به‌ڵام که‌سێک ئه‌م وته‌یه‌ به‌ شێوه‌یه‌کیتر ئه‌خاته‌ به‌رچاومان و یه‌که‌مجار که‌ئه‌یبیسین واهه‌ست ئه‌که‌ین یه‌که‌مجاره‌ ئه‌یبیسین و بۆ فامکردنی ماوه‌یه‌ک رائه‌مێنین؛ ((خوابیبڕێ، که‌ی دڵ ئاوێنه‌ی دڵه‌.)) 4

هه‌ندێ جار ئاسایی سڕینه‌وه‌ تێگه‌یشتنی خوێنه‌ر له‌ ده‌قی ئه‌ده‌بی بۆ ماوه‌یه‌ک دوائه‌خا و هه‌رچی زیاتر درێژه‌ئه‌کێشێ حه‌زی زیاتری لێ ئه‌به‌ین؛((تکامه‌ ئارامی ده‌ریاته‌وه‌/گه‌رده‌لوولێ له‌ ئاو / ئاسمانی هه‌ڵلووشیم.))5 یان؛((حه‌قیه‌تی حه‌قیقه‌ت /تووڕه‌بێ له‌ شۆڕش/ یه‌کجاریش نه‌یچه‌قاند.))6

 

بۆ سڕینه‌وه‌ی باری ئاسایی وشه زۆرجار پێویست ئه‌کات مانایه‌کی دووه‌می پێ ببه‌خشین وه‌کوو ئه‌م به‌یته‌ی نالی؛((له‌ شیرینی ئه‌تۆ ئه‌ی خوسره‌وی ته‌ختی زه‌مین، ره‌نگه‌/بگاته‌ ئاسمانی بێستوون فه‌رهادی هاوارم.))7

هه‌ندێک له‌ شاعرانی ئێمه‌ وه‌کوو حاجی قادر و قانع و هێمن و په‌شێو و ... زۆرتر ئه‌نگوستیان له‌سه‌ر کۆمه‌ڵگا داناوه‌ و باری ئاسایی ئه‌و وشانه‌یان گۆڕیوه‌ که‌ کارئه‌که‌نه‌ سه‌ر ژیان و باری کۆمه‌ڵایه‌تی چین و توێژه‌کان به‌ گشتی ، هه‌ر بۆ ئه‌وه‌یه که‌ ئێمه‌ ئه‌وان زیاتر  به ‌شاعرانی خه‌باتگێڕ ئه‌ناسین، ئه‌وان به‌رله‌ هه‌ر شتێک به‌گژ هه‌ندێ وشه‌ و چه‌مک و دابی باودا ئه‌چن که‌ بۆ هه‌موو که‌سێک شتێکی عاده‌ت پێکراو و ئاساییه‌، ئه‌وان له‌ پاڵ هه‌رکامه‌ له‌ ئه‌و عاده‌تانه‌ هێندێ پرسیار دائه‌نێن و هه‌روا که‌ ئاماژه‌یان کردووه‌؛((گڵۆپێکی ده‌هه‌زار وڵتی دائه‌گیرسێنن)). ئه‌وه‌یش جۆرێک له‌ ئاسایی سڕینه‌وه‌یه‌ له‌ ده‌ق.

به‌ڵام ئه‌توانین به‌ شێوه‌یه‌کی گشتی ئاسایی سڕینه‌وه‌ له‌ ئه‌ده‌بی کوردیدا بۆ چه‌ن ده‌وره‌ یان سه‌رده‌می جیاواز بگۆزینه‌وه‌ که‌ هه‌رکامه‌یان به‌ کارکردی تایبه‌ته‌وه‌ بوونه‌ته‌ هۆی تازه‌گه‌ری له‌ ئاسه‌واره‌ ئه‌ده‌بیه‌کانا. به‌ رای من شێعری کوردی به‌ چه‌ن سه‌رده‌م و شێوازی جیاجیادا تێپه‌ڕیوه‌ بۆ ئاسایی سڕینه‌وه‌ له ده‌ق، هه‌رچه‌ن شاعری کورد له‌ سه‌رده‌مێکیشدا هیچ ئاشنایی و خوێندنه‌وه‌یه‌کی زانستیانه‌ و تێئۆریکی له‌ ئاسایی سڕینه‌وه‌ وه‌ک شێوه‌ روانینێ بۆ خولقاندن و به‌دیهێنانی ده‌قی ئه‌ده‌بی نه‌بووه‌، به‌ڵام به‌رده‌وام هه‌ستی به‌وه‌ کردووه‌ که‌ بۆ ئافراندن ئه‌بێ ده‌س بخاته‌ باری ئاسایی شته‌کانه‌وه‌ و به‌ شێوازێکی نائاسایی به‌ خوێنه‌ره‌که‌ی  بناسێنێته‌وه‌ تا هه‌ستی پێ بکات وبه‌ گۆشه‌ نیگایه‌کی تازه‌وه‌ بیری لێ بکاته‌وه‌؛ ‌ 

یه‌که‌م؛ نووسین به‌ زمانی کوردی له‌ سه‌ره‌تای چه‌ن سه‌ده‌ پێش ئێستا به‌ نیسبه‌ت ده‌قه‌ عه‌ره‌بی و فارسییه‌کان به‌ شێوه‌یه‌ک ئاسایی سڕینه‌وه‌بووه‌ له‌ ده‌ق. دواتر،خه‌ڵکی ، شاعری کورد له‌ به‌رانبه‌ر شاعری عه‌ره‌ب و فارس و تورک و... دائه‌نێن و به‌م پێیه‌ بۆ ده‌قی کوردی که‌سایه‌تی و پێگه‌ی جیاواز و سه‌ربه‌خۆ قایل ئه‌بن. به‌ڵام شاعری کورد به‌مه‌ رازی نییه‌ و تێئه‌کۆشی به‌رده‌وام له‌ نێو ئه‌م زمانه‌دا داهێنان و ئافراندن بکات، هه‌روا که‌ ده‌قی زمانانی دراوسێ ئه‌خوێنێته‌وه‌ ئه‌و که‌شفه‌ زمانییانه‌ بۆ ده‌وڵه‌مه‌ندکردنی زمان و وه‌خۆ گرتنی خوێنه‌ر ئه‌قۆزێته‌وه‌. ئاماژه‌ ئه‌توانێ زۆربه‌ی ده‌قه‌ کلاسیکه‌ کوردیه‌کان بێ.

دووه‌م؛ ئاسایی سڕینه‌وه‌ له‌ فۆرم و به‌کارهێنانی خشتی نوێ و خۆماڵی بۆ ئافراندنی ده‌قی ئه‌ده‌بی که‌ تێکه‌ڵاوی هه‌ندێ چه‌مک و مانای نوێ وه‌کوو؛ سیاسه‌ت ، خه‌بات، نه‌ته‌وه‌ ، ماف و... ئه‌بێ و به‌ یارمه‌تی ئه‌م تێگه‌یشتنه‌ سه‌رده‌میانه‌ ئه‌توانێ له‌گه‌ڵ ناوشیاری خوێنه‌ری کورد خۆی رێک بخات و جارێکیتر ببێ به‌ به‌ربڵاوترین و کاریگه‌رترین کاراکته‌ری هونه‌ری و ده‌قی سه‌رکه‌وتوو بخولقێنێ. ئاماژه‌‌ بۆ ئه‌م شێوازه‌ که‌ رێگای بۆ نوێگه‌ری زیاتر له‌ شێعری کوردیدا خۆش کرد؛ ئه‌توانێ شێعری زۆربه‌ی شاعرانی وه‌کوو گۆران و نووری و ... تا ده‌گاته‌ سواره‌ و ... ئێستاش له‌ زۆربه‌ی ده‌قه‌ شێعریه‌کاندا درێژه‌ی هه‌یه‌. 

سێهه‌م؛ ره‌وتی ئه‌ده‌بی که‌ به‌ پۆست مۆدێڕنیسم ناوزه‌د کرا و به‌ روانینی تایبه‌ت به‌ خۆیه‌وه‌ و به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن و خوێندنه‌وه‌ و وه‌ر‌گێڕانی ده‌قه‌ رۆژئاواییه‌کان‌ و ئاشنایی له‌گه‌ڵ چه‌مکه‌ سه‌رده‌میانه‌کان له‌ ماوه‌ی ده‌ تا پانزه‌ ساڵی رابردوو توانی ده‌قی جیاواز بنووسێ. ئه‌مه‌ ره‌نگه‌ یه‌که‌م هه‌وڵی زانستیانه‌ و ئه‌قڵیانه‌ی تاقمێک شاعربێ –به‌لای که‌مه‌وه‌ له‌ رۆژهه‌ڵاتی کورده‌واری- که‌ تێبکۆشن به‌ یارمه‌تی بڵاوکراوه‌کان و ده‌سه‌ڵات خستنه‌ سه‌ر کۆڕ و کۆبوونه‌وه‌ ئه‌ده‌بیه‌کان ، بانگه‌شه‌ی شێوازێک له‌ نووسین ده‌ربکه‌ن. ئه‌وه‌ی که‌ ئه‌و ره‌وته‌ ئه‌ده‌بییه‌ توانیبێتی سه‌رکه‌وتن به‌ده‌ست بێنێ و ببێته‌ پێخۆری خوێنه‌ری ئاسایی ، له‌ تاقه‌تی ئه‌م نووسراوه‌یه‌ به‌ده‌ره‌. به‌ڵام من وه‌ک خوێنه‌رێک و وه‌ک شاعرێک له‌ هه‌ندێ له‌و ده‌قانه‌ چێژم وه‌رگرتووه‌. 

چواره‌م؛ که‌سایه‌تی و ده‌قی‌ سه‌ربه‌خۆ. ئه‌ده‌بی کوردی و به‌تایبه‌ت شێعر ، شتێک نییه‌ جگه‌ له‌ هه‌وڵ و تێکۆشانی هێندێ که‌سایه‌تی تایبه‌ت که‌ ره‌وتی ئه‌ده‌به‌که‌یان به‌ره‌و ئاراسته‌یه‌کی نوێ بردووه‌و ده‌لاقه‌یه‌کی تازه‌یان به‌ سه‌ر ئه‌ده‌بی کوردیدا کردۆته‌وه‌. ئه‌م که‌سایه‌تیانه‌ ئه‌گه‌رچی ره‌نگه‌ وه‌ک دامه‌زرێنه‌ر و رچه‌شکێن له‌ یه‌کێک له‌و سێ قۆناغه‌ی پێشوودا که‌ باسمان لێ کرد کاریگه‌ر و درووشم راگر بوونه‌ به‌ڵام ئێمه‌ زیاتر ئه‌وانه‌ وه‌ک به‌رزترین لووتکه‌ ئه‌بینین و که‌سایه‌تی تایبه‌ت و شوێنی دیاریکراو و به‌رچاویان بۆ دائه‌نێین.  

  پێموایه‌ ئه‌م وته‌یه‌ هی شاعری فارس یه‌دوڵا رۆیایی بێ که‌ وتوویه‌؛((له‌ نێو شته‌ ئاسایی یه‌کان، یه‌کێکیان زۆر ئاسایی تر خۆی ئه‌نوێنێ ، ورده‌ ورده‌ له‌ باری ئاسایی ده‌رئه‌چێ، ئه‌وکات زقتر و نامۆتر دێته‌ به‌رچاو . بۆیه‌ ئه‌توانین بڵێین له‌ نێو شته‌ نامۆکان میراتێک له‌ ئاسایی بوون ،بوونی هه‌یه...ئه‌مه‌ له‌ جه‌غزێکدا له‌ ئاسایی بوون خۆی ئه‌پارێزێت.‌))8

        ((کاری هونه‌ر  و به‌تایبه‌ت شێعر، شکاندن و به‌زاندنی داهێنه‌رانه‌ی شته‌ ئاسایی کانه‌ به‌و مه‌رجه‌ی که‌ بتوانێت هه‌ستێکی تازه‌ وپڕ هیوای مناڵانه‌ له‌ ئێمه‌دا زیندوو بکاته‌وه‌ و بیخاته‌ سه‌ر ده‌سکه‌وته‌ هه‌میشه‌یی و جێکه‌وتووه‌کان. ئه‌ده‌ب و هونه‌ر پێچه‌وانه‌ی زانست ، به‌ره‌و ئه‌و ئاسته‌ ناچن که‌ ساختێکی مونه‌زه‌م و مه‌فهوومی  باوه‌ڕپێکراو به‌ دونیا ببه‌خشن، به‌ڵکوو ئه‌یانه‌وێ به‌ شکاندن و به‌زاندن و ده‌سخستنه‌ ناو وشه‌ و ساختی زمان ، ده‌لاقه‌یه‌ک بکه‌نه‌وه‌ تا ئێمه‌ به‌ چاوێک جوانتر و تازه‌تر و نامۆتر ژیان و مرۆف هه‌ست پێبکه‌ینه‌وه‌.))9

 

سه‌رچاوه‌کان؛

 1-درآمدی بر فرمالیسم.

2- درآمدی بر فرمالیسم.25

3- هێمن و داهێنان- سمایل عه‌زه‌می. گۆڤاری مه‌هاباد

4- هیوا قوره‌یشی- تاڵه‌سواری تینوو. وبلاگ

5- ئه‌حمه‌د که‌ریمی-هه‌ناسه‌.وبلاگ

6- حه‌مه‌ ساڵه‌ح سووزه‌نی

7- نالی- دیوانی نالی

8- یدالله‌ رویایی

9- هێمن و داهێنان- سمایل عه‌زه‌می. گۆڤاری مه‌هاباد

*ئه‌م نووسراوه‌ بۆ {کونگره‌ی شێعری نوێی کوردی له‌ مه‌ریوان} ئاماده‌کرابوو. 

یادت

چه‌که‌ره‌ی گه‌نم

له‌ ژێر به‌فری زستان






...







تائێستا

له‌- زندان-

نانم نه‌خواردووه‌

 

 

 

 

 

  

.

.

.

ئه م خه لكه 

بير له يارانه ئه كه نه وه

من بير له تؤ




























...

***بەناوی یەزدانی مەزن***

ئاگاداریەک له ناوەندی «هاوپەیمانی خوێندکارانی کوردی زانکۆکانی ئێران»

سەبارەت به دوایین دەرفەتی ناردنی بەرهەم بە مەبەستی بەشداری کردن له

«یەکەمین فیستیواڵی بەرهەمی شێعری خوێندکارانی کورد»

تێکۆشان له پێناو گەشه کردنی زمان،داب و نەریت و کەلەپووری گەلی کورد ئەرکێکی نەتەوەیی هەرمرۆفێکی کورده وهەنگاونان لەو بوارەشدا هەستکردن بەو ڕێبازه نەتەوەییەیه و بەرپرسیارەتییه له ئاستی چارەنووسی  گەلەکەمان.

ئەمرۆکه ناوەندی «فەرهەنگی هاوپەیمانی خوێندکارانی کوردی زانکۆکانی ئێران» ماندوو نەناسانه هەوڵ دەدات هەموو ڕەنگەکان پێکەوه تابلۆیەکی بەختەوەری بن بۆ دونیای مرۆف دۆستی و پێکەوه ژیانی ئاشتیانه ساز بکەن و له ماوه ی کورتی خەباتیدا هێمایەکی بەرەوپێشبردنی هاوپەیمانی و خه باتکارێکی چالاکی «بزووتنەوەی خوێندکاری کوردی» هاتووه ته ئه ژمار.

هەربۆیه هەست کردن بەم مافە ڕەوا و پیرۆزە وامان لێ دەکات بێ وچان هەوڵ بۆ بەرەو پێشبردنی ئەم رێبازه پیرۆزه  بدەین وهەردەم له تێکۆشانەدابین.

هەرلەم چواچێوەیەدا ناوەندەکەمان هەستاوه به بەڕێوەبردنی «یەکەمین فیستیواڵی بەرهەمی  شێعری خوێندکارانی کورد»به مەبەستی بڵاوکردنەوەی«دیوانی هاوپەیمانی خوێندکاران»،یەکەمین دیوانی شێعری خوێندکارانی کوردی زانکۆکانی ئێران.هەر بەم بۆنەیەوه  وەکوو پێشتر له بانگەواز و بانگەشەکەماندا دوایین دەرفەت بۆ ناردنی بەرهەم له لایەن لێژنەی «پاراستن و گەشەپێدانی زمان و وێژەی کوردی» 30 جۆزەردانی 1390 دانرابوو،هەرچەنده تاکوو ئەمڕۆکه ژمارەیەکی بەرچاو له خوێندکارانی خەباتکاری وێژەی کوردی به ناردنی بەرهەم بەشداری خۆیان ڕاگەیاندووه  و بەڕای زۆربەی مامۆستایانی چاودێر و پاڵپشتی فیستیواڵەکه ڕێژەی زۆری بەشداربووان تا کوو ئەمرۆ کەم  وینه هاتوەته ئەژمار.

هەر هەموو ئاگادارن کۆتاییەکانی مانگی جۆزەردان له زۆربەی زانکۆکان کاتی تاقیکردنەوه و کۆتایی ساڵی خوێندنه،هەر لەم ڕووەوه ژمارەیەکی زۆر له لێژنەکانی «هاوپەیمانی خوێندکاران» له زانکۆکانی : «تاران ،تەورێز،سنه،ورمێ،زەنجان،مەهاباد،بۆکان،مەریوان،کرماشان،ئیسفەهان،هەمەدان،مەشەد،بابل سەر،قەزوێن،ئیلام،لوڕستان،چەمرانی ئەهواز» و ... بەسەردان و پەیوەندی گرتن وناردنی پەیام و مەیل بۆ بەڕێوبه رایەتی گشتی«هاوپەیمانی خوێندکارانی کوردی زانکۆکانی ئێران» ئەو بابەتەیان ورووژاندووه و خستووەتەگەڕ بۆ ئەوەی زۆربەی هەرەزۆری خوێندکارانی شاعیر و خەباتکار بتوانن بەشدار بن و مافی هەموو پارێزراوبێت و«یەکەمین فیستیواڵی بەرهەمی  شێعری خوێندکارانی کورد» له ئاستێکی بەرز و کەم وێنەدا بەڕێوه بچێت،مانگێکی دیکەبەدەرفەتی ناردنی بەرهەم زیاد بکرێت.

ئیمەش به ناوی لێژنەی  بەڕێوەبەرایتی«هاوپەیمانی خوێندکارانی کوردی زانکۆکانی ئێران»به نوینەرایەتی له لێژنەکانمان له هەموو زانکۆکان پاش تاووتوێ کردنی هەموو داخوازیەکان لەگەڵ ماموستایانی هێژا و هەل سەنگاندی هەل و مەرج و داخوازی زۆری خوێندکاران بۆ بەشداری کردن له«یەکەمین فیستیواڵی بەرهەمی  شێعری خوێندکارانی کورد» گەیشتینه ئەو ئەنجامەی «1 گەلاوێژ» وەک دوایین دەرفەتی وەرگرتنی بەهەم دیاری بکەین.

هیوادارین بەڕێنوێنی و هاوکاریتان، پیکەوه بتوانین خزمەتێکی بەرچاو بەپاراستنی زمان و وێژەی کوردی بگەیەنین.

له کۆتاییدا ئەوە وەبیر دێنینەوه «جارێکی دیکه ئێمەی خوێندکار دەست لە ملی کۆمەڵگا سروودی نوێ ئەهۆنینەوە»

هەر سەرکەوتوو بن له تێکۆشاندا

لێژنەی بەرێوەبەرایەتی

ناوەندی فەرهەنگی هاوپەیمانی خوێندکارانی کوردی زانکۆکانی ئێران

تاران 30/جوزه ردانی/1390

پەیوەندی:

Kurdstudent.gigfa.com

hawpeymanixiwendkaranikurd@yahoo.com

 


دیمانه‌یه‌ک له‌گه‌ڵ سمایل عه‌زه‌می

                              ئاماده کردنی: هه‌رمان وه‌تمانی

             

هه‌رمان:.جه‌ریانی شێعری هاوچه‌رخی کوردی چۆن ده‌ست پێ کرد و له‌م پێناوه‌دا به‌دیهێنه‌رانی ڕاسته‌قینه‌ی شێعر کێ بوون؟

عه‌زه‌می: د.عێزه‌دین مسته‌فا ره‌سوول له‌ نووسینه‌وه‌ی مێژووی ئه‌ده‌بی کوردی ، هه‌موو ده‌قێکی شێعری کوردی تا به‌ر له‌ شه‌ڕی یه‌که‌می جیهانی ئه‌خاته‌ خانه‌ی شێعری کلاسیکی کوردی ، له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ ناوه‌ڕۆکی هه‌موو ئه‌و شێعرانه‌ دڵداری و وه‌سف و ستایش – به‌ ستایشی ئایینیه‌وه‌ تا ته‌سه‌وف- هه‌ جوو و نامه‌ و ... ژیانی چه‌ن که‌سایه‌تی ناسراو رابه‌ر له‌ شێعری کوردیدا وه‌کوو گۆران، پیره‌مێرد ، شێخ نووری شێخ ساڵح ، قه‌دری جان و هه‌ردی -که‌ زۆر باسی لێنه‌کراوه‌- هاوکات بوو له‌ گه‌ڵ فامی ناسیوناڵیستی و شێعری نیشتمانپه‌روه‌ری، لێره‌وه‌ هاوکات له‌گه‌ڵ وڵاتانی خۆرهه‌ڵاتی ناوه‌ڕاست ده‌ستی پێکردووه‌، که‌ وه‌کوو زۆربه‌ی شێعره‌کانی رۆژهه‌ڵاتین جگه‌ له‌ گۆران که‌ کێشی شێعره‌کانی ئه‌باته‌وه‌ سه‌ر کێشی په‌نجه‌یی(سیلابی) و زیندووی ده‌کاته‌وه‌. به‌ره‌ی دوای ئه‌وان که ئه‌و رێبازه‌ی شاعرانی پێش خۆیان ئه‌گرنه‌به‌ر و‌ هه‌ندێک له‌ شاعران و نووسه‌رانی موکریانیش وه‌کوو هه‌ژار و به‌تایبه‌ت هێمن که‌ جیا له‌ باسی نیشتمانپه‌روه‌ری ،بابه‌ته‌کان به‌ شێوه‌یه‌کی ئینسانیتر و به‌رفراوانتر باس ئه‌که‌ن و ئاشنایی ئه‌وان له‌گه‌ڵ ئه‌ده‌بی ئێرانی و بڵاوبوونه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌کانیان له‌ باشووری کورده‌واری ئه‌بێته‌ هۆی ده‌وڵه‌مه‌ند بوونه‌وه‌ی شێعر و زمانی کوردی، هاوکات ، سواره‌ زمانی کوردی به‌ شێوه‌یه‌کیتر له‌ شێعری نیمایی تاقی ئه‌کاته‌وه‌ که‌ شاکاری مه‌زنی خه‌وه‌ به‌ردینه‌ ئه‌خوڵقێ. ئه‌گه‌رچی ئه‌و ستایله‌ له‌ نووسیندا زۆر تاقی نه‌کرایه‌وه‌ و شاعرانی دوای ئه‌و وه‌کوو جه‌لال مه‌له‌کشا زوو وازیان لێ هێنا، به‌ڵام زمانی کوردی و بیری ئینسانی کوردی ئاوێته‌ی گه‌لێک چه‌مک و مانای تایبه‌تی کرد که‌ له‌ نووسینه‌کانی دیکه‌ نه‌یئه‌توانی به‌و هێزه‌ زمانیه‌وه‌ خۆی بنوێنێ.

به‌ڵام شێعری کوردی له‌ رۆژهه‌ڵاتی کورده‌واری به‌ رای من شتێک وه‌ک مه‌کته‌بێکی ئه‌ده‌بی ناڕه‌سمی به‌ خۆیه‌وه‌ بینی.که‌ بێ له‌به‌ر چاوگرتنی ئه‌و مه‌کته‌به‌ باسی شێعری ئه‌م دوو سێ ده‌ساڵه‌ی دوایی ناعلمیانه‌ و ناشیانه‌یه‌. دوای ده‌رچوونی گۆڤاری سروه‌ شێعری کوردی له‌ ئێران چووه‌ قۆناغێکی تازه‌وه‌ . به‌و مانایه‌ که‌ هه‌موو که‌سێکی هۆگری شێعر و زۆربه‌ی شاعرانی ناسراو یان نه‌ناسراو ده‌سیان دایه‌ بڵاوکردنه‌وه‌ی به‌رهه‌مه‌کانیان و له‌ رێگه‌ی سروه‌ وه‌ خۆیان به‌ خوێنه‌ری کورد ناساند. سروه‌ دوو کاری گه‌وره‌ی کرد، یه‌که‌م؛هێز و وزه‌ی تازه‌ی دا به‌ شاعران و نووسه‌ران ، دووه‌م؛خوێنده‌واران و هۆگرانی زمان و ئه‌ده‌بی کوردی هاندا بۆ فێربوون و به‌کارهێنانی زمانی کوردی له‌ نووسیندا. شاعری کۆچکردوو مارف ئاغایی له‌ رێگای ئه‌و گۆڤاره‌وه‌ وه‌ک ده‌نگێکی جیاواز ناسرا که‌ به‌داخه‌وه‌ زوو خامۆش بوو...له‌ ماوه‌ی 10-15ساڵی رابردوو هه‌ندێک که‌سایه‌تی ئه‌ده‌بی و بزووتنه‌وه‌ و ئه‌نجومه‌نی تایبه‌ت ده‌نگیان هه‌ڵبڕی و ئومێدی ئه‌وه‌ هه‌بوو که‌ شێعر قۆناغێکی نوێ له‌م به‌شه‌ی کورده‌واری ده‌س پێ بکات و زمان بباته‌ ئاراسته‌ی ته‌نیاییه‌کانی به‌شه‌ری ئه‌مڕۆ و وه‌ک شێعری ئه‌مڕۆ له‌ دنیادا له‌ تاک بدوێ ، به‌ڵام په‌له‌ کردن له‌ خوێندنه‌وه‌ و هه‌ندێ شپرزه‌یی له‌ به‌کار هێنانی زمان ، هه‌وڵ ته‌قالاکه‌ی به‌ره‌و ئاراسته‌یه‌کی نادیار برد.

هه‌رمان:.پێتان وایه که شێعری کوردی له حاڵی پێگه‌یشتن به‌ره‌و ئاقارێکی پێشڕه‌و و خه‌لاق دا بێت یان نا خه‌ریکه حاشیه به‌سه‌ر شێعردا زاڵ ده‌بێت؟
عه‌زه‌می: گه‌وره‌ترین و به‌رچاوترین قه‌یرانی ئه‌مڕۆی - شێعر له‌ هه‌ر سه‌رده‌مێكدا قه‌یرانی تایبه‌تی بووه‌- شێعری کوردی، قه‌یرانی خوێنه‌ره‌. خوێنه‌ر وه‌ک کۆمه‌ڵگا که‌ به‌شێک له‌ داهاتی ساڵانه‌ و مانگانه‌یان بۆ کڕینی به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی ته‌رخان ئه‌که‌ن و به‌و کاره‌یان ئه‌دیبی کورد هان ئه‌ده‌ن بۆ نووسینی تازه‌تر. هه‌روه‌ها به‌شێک له‌ قه‌یرانی شێعری ئه‌مڕۆ قه‌یرانی ده‌قه ، به‌ خوێندنه‌وه‌ی شێعری شاعرانی 50ساڵی ڕابردووی رۆژاوا هه‌ست ئه‌که‌ی هێشتا شێعری کوردی زۆر له‌ ئاستێکی نزم و دواکه‌ووتوودا مامڵه‌ی له‌گه‌ڵ زمان کردووه‌‌. شێعری کوردی هێشتا دوودڵه‌ له‌ نێوان رازی کردنی خوێنه‌ری کلاسیک و به‌ره‌ی نوێ که‌ زۆربه‌ی خوێندکار ه‌ و شێوه‌یه‌کی نوێ له‌ ژیان ئه‌زموون ده‌کات.

هه‌رمان: گه‌مه‌ی زمانی له شێعردا چییه؟ ئایا گه‌مه‌ی زمانی به شێوه‌ی تازه قه‌یران بۆ شێعر ساز ده‌کات یان ده‌توانێ به‌سته‌رێک بێت بۆ که‌شف و دۆزینه‌وه‌ی کارکردی زمان؟ 
عه‌زه‌می: کایه‌ی زمانی شتێک نییه‌ جگه‌ له‌ لادان له‌ سیستمه‌ عاده‌ت پێکراوه‌کانی زمان که‌ هێزێکی گه‌وره‌ی تیایه‌ بۆ ئه‌وه‌ی خوێنه‌ر له‌ قاپێکی دیاریکراودا بهێڵێته‌وه‌ هێزی لادان نوێکردنه‌وه‌ له‌ نووسه‌ر بگرێ و به‌ربه‌ستی بکا بۆ مانه‌وه‌ له‌و پانتا ته‌سک و دیاری کراو و تاقیکراوه‌دا ،و ه‌ هه‌روه‌ها لادانه‌ له‌ فۆرمی باوی رێزمان.کایه‌ی زوانی کاتێ ئه‌توانێ سه‌رکه‌وتووبێ و ببێته‌ ئامرازی که‌شف و دۆزینه‌وه‌ که‌ بتوانێ هه‌ستی نوێبوونه‌وه‌ بدا به‌ خوێنه‌ر و مانا ئاساییه‌کان تێک بدا و مانای تازه‌تر و ئیماژی نوێ بخوڵقێنێ یانێ ده‌ست بکا به‌ ئاسایی سڕینه‌وه‌ له‌ زماندا. کایه‌(گه‌مه‌ی)زمانی بۆ شکاندنی ئه‌و تابۆیانه‌یه‌ که‌ زمانی باو به‌ سه‌ر ئێمه‌دا سه‌پاندوویه‌ ، کایه‌ی زمانی ئه‌بی وه‌ک ته‌نز(ته‌شه‌ر) وابێ که‌ سیاسه‌ت و ئابووری و ده‌سه‌ڵات و گه‌نده‌ڵیه‌کان زق ئه‌کاته‌وه‌ و لایه‌نه‌ نێگه‌تیڤه‌کانی پیشانمان ئه‌دا. به‌ وته‌ی عه‌لی باباچاهی شاعری فارس:((له‌م روانگه‌وه‌ شاعران خه‌باتکاری گه‌وره‌ن که‌ کۆمه‌ڵگا له‌ بوونی مانایه‌کی تاک ئه‌سڕنه‌وه‌...)). بۆ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌م پانتایانه‌ له‌ زمانی شێعردا من باوه‌ڕم وایه‌ که‌ شاعرانی ئێمه‌ ئه‌بێ زمانی خوێنه‌ر که‌شف بکه‌نه‌وه‌ . شێعر دوو دژ له‌ خۆ ده‌گرێ؛ شێعر به‌ وشه‌ بیرده‌کاته‌وه‌ ، به‌ڵام ناپاکیشی له‌گه‌ڵ ده‌کات، شێعر پشت به‌ وشه‌ ئه‌به‌ستێ به‌ڵام ئاره‌زوو ده‌کا تێیپه‌ڕێنێ، شێعر ناپاکی له‌گه‌ڵ ((زمان)) و ((ئاگایی دژ))ی ناو زمان ده‌کات. زمان مامڵه‌ له‌گه‌ڵ شتی ئاماد(ئاسایی) و ده‌سته‌مۆدا ده‌کا، مامڵه‌ له‌سه‌ر ئه‌و شته‌ی هه‌موان کۆکن له‌سه‌ر ره‌وایی گه‌یاندن تێیدا، له‌ کاتێکدا شێعر مامڵه‌ له‌گه‌ڵ زماندا ده‌کات. زمان به‌ره‌و رابردوو ده‌ڕوات، شێعر به‌ره‌و ئاینده‌. زمان له‌گه‌ڵ ئه‌و شتانه‌ گفت وگۆ ده‌کا که‌ له‌گه‌ڵ سه‌مت و مه‌رجه‌عی کۆمه‌ڵایه‌تیدا ده‌گونجێت، که‌چی شێعر ئه‌و سه‌مته‌ کۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ تێک ده‌دات.

هه‌رمان: گرفتی بژیوی ڕۆژانه و مه‌ودای به‌رچاوی له‌گه‌ڵ ژیانێکی مۆدێڕن له کۆمه‌ڵگادا چه‌نده ده‌توانێ لایه‌نی به‌رده‌نگ شێعری ئه‌مڕۆی کوردی ڕازی بکات؟
عه‌زه‌می: هێشتا کاری ئه‌ده‌بی و هونه‌ری لای ئێمه‌ جدی نییه‌ و نه‌بوه‌ به‌ پیشه‌ و ئیشی تایبه‌ت ، ئه‌مه‌ له‌ بواری ئه‌ده‌بیدا به‌رچاوتره‌. ره‌نگه‌ هونه‌ره‌کانی دیکه‌ وه‌کوو شانۆ ، سینه‌ما ، مۆسیقا ، نیگارکێشی و په‌یکه‌ره‌سازی و... گرافیک و ... بتوانیبێتیان تا راده‌یه‌ک رۆڵی پیشه‌یان بۆ هونه‌رمه‌ند گێڕابێ و له‌ هه‌ندێ شوێنیش تێکه‌ڵی پیشه‌سازی((صنعت)) بوونه‌ و ئاستی هونه‌رییان دابه‌زیوه‌. ئه‌دیبی کورد هێشتا له‌ باری ژیانی رۆژانه‌دا له‌ چه‌رخی پێش مۆدێڕن ئه‌ژی وژیان و پیشه‌ی رۆژانه‌ی له‌ گه‌ڵ ئه‌ده‌ب، به‌قه‌د مان و نه‌مان لێک دوورن! له‌ ئه‌م حاڵه‌ته‌دا زۆر زاڵمانه‌یه‌ بمانه‌وێ ئه‌دیبی کورد شاکار بخوڵقێنێ و ئه‌وانه‌یش که‌ هێشتا ئه‌نووسن به‌ ته‌نیا خۆشه‌ویستی زمانه‌که‌یه‌ رایانئه‌کێشێ...

هه‌رمان: هۆکاری قه‌یرانی ڕه‌خنه له شێعردا چییه؟ 
عه‌زه‌می: ئه‌گه‌ر خوڵقاندنی ده‌ق – هه‌ر ده‌ق وبه‌رهه‌مێکی هه‌نه‌ری – تایبه‌ته‌ن نیازی به‌ خوێندنی ئاکادمیانه‌ و زانستیانه‌ نییه‌ و شاکاره‌ هونه‌ریه‌کان به‌ تایبه‌ت له‌ بواری ئه‌ده‌بیدا زۆرتر به‌ ده‌ستی که‌ سانێک خوڵقاون که‌ خوێندنی (مه‌دره‌سه‌یی)یان زۆرجار که‌م بووه‌ ، به‌ڵام ، نزیک بوونه‌وه‌ی ره‌خنه‌ له‌ ده‌ق و خوێنه‌ر(به‌رده‌نگ) نیاز به‌ خوێندنی ئاکادمیانه‌ و نیگای زانستیانه‌ و علمیانه‌ زۆر گرینگه‌. ره‌خنه‌ی زانستیانه‌ و کارامه‌ هه‌م ده‌ق رازی ئه‌کا هه‌م خوێنه‌ریش بۆ فامی ته‌واو رێنوێنی ئه‌کا. به‌ڵام به‌ داخه‌وه‌ زۆربه‌ی ره‌خنه‌گرانی ئێمه‌ ئه‌و فاکته‌رانه‌یان نییه‌ ئه‌گه‌ریش هه‌بێ نه‌یانتوانیوه‌ یان نه‌یانویستووه‌ نووسه‌ر و ده‌ق و به‌رهه‌م ده‌ستنیشان بکه‌ن و وه‌ک لایه‌نی شاره‌زا ده‌رکه‌ون و خه‌ساره‌کان ده‌ربخه‌ن ، بێ له‌به‌رچاو گرتنی که‌سایه‌تی و ناوبانگی خاوه‌ن به‌رهه‌م. له‌ له‌یه‌کیشه‌وه‌ با بگه‌ڕێینه‌وه‌ بۆ پرسیاره‌که‌ی پێشووترتان و ئه‌و راستیه‌ له‌ به‌رچاوبگرین که‌ لای ئێمه‌ کامه‌ گۆڤار و بڵاوکراوه‌ ئه‌توانێ و هه‌وڵی ئه‌وه‌ی داوه‌ که‌ ژیانی ته‌نانه‌ت یه‌ک ره‌خنه‌گر وه‌ک پیشه‌ی رۆژانه‌ی ببینێ و دابینی بکات.؟ ره‌خنه‌گری ئێمه‌یش وه‌کوو ئه‌دیبی نووسه‌ری ده‌قی سه‌رکه‌وتوو مه‌جووره‌ به‌ ته‌قالا بۆ ئه‌وه‌ی بژیت... .. ئه‌گه‌ر خه‌می نان لێمگه‌ڕێ...

هه‌رمان: به ڕای ئێوه ڕیساڵه‌تی ئه‌نجومه‌نه ئه‌ده‌بیی‌یه‌کان چییه؟ به تایبه‌تی که وه‌ک شاره گه‌وره‌کان هیچ کارگایه‌کی داستان، شێعر و ڕه‌خنه‌مان نییه و به هه‌ڵکه‌وت نووسه‌ران و شاعیران و ڕه‌خنه‌گران لێک کۆ ده‌بنه‌وه؟

عه‌زه‌می: برۆس کۆئێن بۆ پێناسه‌کردنی ئه‌نجومه‌ن ئه‌ڵێ:ئه‌نجومه‌ن رێکخراوه‌ یه‌که‌ که‌ چه‌ن که‌س یان که‌سانێکی زۆر بۆ خه‌ریک بوون به‌ زه‌رووره‌تێکی تایبه‌ته‌وه‌ دایه‌مه‌زرێنن. هه‌ر ئه‌نجومه‌نێک که‌ دامه‌زرا ئه‌بێ له‌ بوارێکی تایبه‌ت و بۆنه‌ی خۆیدا تێکۆشانی درێژه‌ بدا، به‌ داخه‌وه‌ ئێمه‌ ئه‌نجومه‌نی تایبه‌تمان هێشتا نییه‌. هه‌ر وه‌ها شێعر به‌ تایبه‌ت له‌ کورده‌واریدا هه‌میشه‌ ده‌نگی خوێنه‌ر بووه‌ یانێ هیچ کات نه‌بووه‌ به‌ زمانی ده‌سه‌ڵات، هه‌ر له‌ خانی یه‌وه‌ شێعر ره‌نگه‌ ته‌نیا ژانری ئه‌ده‌بی بێ که‌ نه‌بووه‌ به‌ زمانی کۆشک ئه‌ماره‌ته‌کان. شێعر له‌ ئازادیدا ئه‌خوڵقێ ، زۆرجار ئه‌نجومه‌نه‌کان کارکردی نه‌رێنی و پێچه‌وانه‌یان بۆ شێعر بووه‌ به‌ تایبه‌ت ئه‌و کاتانه‌ی که‌ خه‌ریک بوون به‌ سڕینه‌وه‌ی وشه‌ و وێنه‌ و مانا و بیرکردنه‌وه‌ له‌ شێعردا. ئه‌وکاته‌ی که‌ شێعریان مه‌جبوور کرد به‌ مانه‌وه‌ له‌ بازنه‌یه‌کی تایبه‌تدا تا ئه‌نجومه‌ن ته‌مه‌نی درێژتربێ! ئه‌وکاته‌ شێعر بوو به‌ قوربانی و له‌ سه‌ر سه‌کۆ هاته‌ خواره‌وه‌... من راشکاوانه‌ دژی ئه‌وه‌م که‌ به‌ بیانووی له‌بار نه‌بوونی بارودۆخ و قوبووڵ نه‌کردنیه‌وه‌ هه‌ندێک شێعر یان که‌س و لایه‌ن له‌ کۆڕوکۆبوونه‌وه‌کاندا ده‌نگیان نه‌بێ ، ئه‌نجومه‌نه‌کان نابێ ئه‌رکی مه‌قه‌ست وه‌ ئه‌ستۆ بگرن، با خوێنه‌ر بڕیاری خۆی بدا و شاعیریش ئازابێ له‌ قه‌بووڵ کردنی ئه‌نجام. له‌ ماوه‌ی ئه‌م 15ساڵی رابردوودا که‌ من تا ڕاده‌یه‌ک ئاگاداری هه‌م ، ئه‌نجومه‌نه‌کان هیچ کات نه‌یانتوانیوه‌ بۆ خه‌سارناسی شێعر شاعران و ره‌خنه‌گران له‌ ده‌وری یه‌کتر کۆبکه‌نه‌وه‌ که‌ ئه‌رکی سه‌ره‌کی ئه‌نجومه‌ن ره‌نگه‌ له‌وه‌ زیاتر نه‌بێ.

هه‌رمان: سپاس بۆ ئێوه که وڵامی پرسیاره‌کانی ئێمه‌تان داوه، وه‌ک دوایین وته فه‌رموون؟

عه‌زه‌می: من هۆگری شێعرم و به‌شێکی زۆر له‌ ژیانمم بۆ نووسینی شێعر به‌سه‌ر بردووه‌ و شێعرم به‌ شێوه‌یه‌کی تایبه‌ت به‌ خۆم فام پێ کردووه‌، هه‌ر بۆیه‌ بۆ دوایین قسه‌م دێمه‌وه‌ بۆ لای شێعر که‌ خۆشه‌ویستی هه‌موومانه‌ و هیچکامه‌یشمان ناتوانین پێناسه‌یه‌کی تاواوی بۆ بدۆزینه‌وه‌ ته‌نیا له‌به‌ر ئه‌وه‌ی که‌ شێعره‌! ئه‌ڵێن فه‌یله‌سووفێکی چینی جارێکیان له‌ خه‌ودا یه‌بینێ بووه‌ به‌ په‌پووله‌، کاتێ له‌ خه‌و هه‌ڵئه‌سێ گومان ئه‌کا له‌وه‌ی که‌ په‌پووله‌یه‌ک بووه‌ که‌ ئێستا هه‌ست ئه‌کا ئینسانه‌ ، یان ئینسانێکه‌ که‌ هه‌ست ئه‌کا بووه‌ به‌ په‌پووله‌...، ئه‌وه‌یه‌ چیرۆکی شێعر به‌ لای منه‌وه‌ که‌ ناتوانم نه‌ینووسم...

نوشته شده توسط ئه‌نجومه‌نی ئه‌ده‌بیی مه‌هاباد 

کچه‌گیان

به‌شێک... له‌ به‌شی یه‌که‌م؛

                                                                              له‌ پاڕانه‌وه‌ی هه‌میشه‌یی

کچه‌گیان

ئه‌م ورده‌ دۆعایه

‌له‌ ده‌می گڵاوی منه‌وه‌ نابیسی

ئه‌مانه‌ هێندێکیان

سووتانی نهێنی باوه‌شمن

که‌ هه‌رگیز و هێشتا....

                        تێفکره‌

ئه‌وه‌ بوو

جادووگه‌ر

مسقاڵێ به‌هه‌شتی کرده‌ ناو‌ له‌شته‌وه‌ و

من خستمه‌ دڵمه‌وه‌و.....

                                    شازاده‌م

ئه‌وه‌ بوو

فێرمت کرد

دووهه‌مین هه‌ر هه‌یه‌ و.......

                  وێژه‌یه‌ک به‌جێما مه‌پرسه‌

 

ئه‌وه‌ بوو

هه‌ر ئێستاش ئومێدم پێت ماوه‌

                            بۆیه‌ وا نه‌فره‌تم

 

ئه‌وه‌ بوو

خستتمه‌ باخه‌ڵی شێعره‌وه‌

سنووری قه‌ده‌غه‌م تێپه‌ڕاند

                         پاڵم دا کفره‌وه‌

 

ئه‌وه‌ بوو

                    ئه‌سیری ماچێکی سووره‌تی لێوت بووم نه‌ت دامێ!؟

                                                                               شێعری چی

 

[بیرێکی ناسکتر ئمباته لای خۆی و تا شێعرێک له‌ چاوان گوم ئه‌بم]

ئێواره‌یه‌و ئه‌مرم

وه‌ک شوێنی سووراوت له‌ دوای ماچ

 

ئێواره‌ و

رۆژنامه‌ و

ته‌ماشای هه‌یکه‌ڵێ-بریا کچ-

شاژنه‌ و

‌ بمداتێ و نه‌مداتێ

هه‌ر ئه‌چمه‌ کاغه‌زی ده‌سیه‌وه‌

-عه‌شقه‌ عه‌شق-

ئه‌مخاته‌ نایلۆنێک

مریشکه‌ و هێلکه‌یه‌ و

                        تاکسی فاز...!؟

ئێواره‌

روومه‌تی کۆترێک له‌ هه‌یوان هه‌ڵه‌خه‌م

ئینسانێک تێپه‌ڕێ و

تۆ دڵم هه‌ڵواسی به‌خۆتا و

مان بگری یان نه‌یگری

چناکه‌ت ماچ ئه‌که‌م

خه‌ویشه‌ و

تاڵانه‌ و

                 له‌چکه‌که‌ت دامه‌خه‌

 

ئێواره‌ ئه‌خنکێم له‌ لافاوی خه‌ڵکا

وه‌ک مێروو

هه‌ڵوه‌دای گه‌نمه‌که‌ی ئێواره‌ی پێشووتر

تۆ چپه‌ی رۆژنامه‌ و

چاوێکم لێ خست و

تیترێکی گه‌وره‌تر گۆڕامی:

[من دۆعا نانووسم ئیخوێنم، له‌

هه‌رکوێ تۆ بڵێی

سبه‌ینێیش وه‌ره‌وه‌

رۆ‌حی من ته‌نیایه‌

با زه‌وی شه‌ق نه‌با...!؟]

ئه‌و کچه‌ خۆشیه‌وێم

بۆیه‌ وا کوت و پڕ گسکیدام

رۆژگارێک

په‌نجه‌ره‌ی کۆڵانم به‌یادی ئه‌وه‌وه‌

چاوه‌ڕوان دائه‌نا

کچ بڕوا و

سه‌ربکا به‌ هه‌رچی بۆتیک و مارکێت و

زه‌هرمار و ژانێک

کزه‌بای روومه‌تی  بێته‌وه‌ و

ئه‌م کۆڵانه‌ قڕکا و

ده‌فه‌رموو:

کچه‌گیان!

کوڕه‌گیان نه‌خوه‌شته‌ و

په‌نجه‌ره‌ دامه‌خه‌ و

هه‌ورئه‌کا چاوانم و

ئه‌کاته‌ بارانێک

حه‌وت شه‌و و حه‌وت رۆژ و حه‌وت ده‌قه‌ و...

خۆش ناکا و

تاکسی ێک قه‌یناکا با بتبا و

با ئه‌دا به له‌شتا و

بۆرانیش ته‌ڕت ئه‌کا و ...

ئالووده‌ی نه‌فه‌ستین

کوڕانه‌! که‌مێ زوو وه‌ره‌وه‌

                                           وه‌فامان!؟

کچه‌گیان!

من ئه‌ڵێم

له‌سه‌ر ئه‌م عه‌رزه‌دا

به‌هه‌شتێک رواوه‌به‌رینه‌ تا حه‌زکه‌ی

پیاو و ژنێکیش دوو دڵی قه‌ده‌غه‌ و

مه‌یلاومه‌یلی دزه‌ گازێکن

له‌ سێوێک

نه‌ زۆریش  حه‌رام و

سێ فه‌رز هه‌ن:

یان له‌ ئاسمانه‌وه‌ که‌وته‌ خوار

شه‌وێکی مێژوویی

وه‌ک حه‌زی سمۆره‌!

یان که‌شتی تایتانیک

به‌رله‌وه‌ی بچێته‌ زووڵاڵی گۆمه‌وه‌

لێره‌ بوو ، که‌س نه‌یدی!

یان به‌خوا

ئه‌م خه‌ڵکه‌ زۆر سه‌یرن

بۆ مه‌رگیش ئه‌چنه‌ ناو ((صف))ه‌وه‌

نان نیه‌ به‌ ده‌ره‌ک ! سه‌فه‌که‌!؟‌

‌کچه‌گیان!

سبه‌ینێ

تارمایی مه‌لێکی ره‌شۆڵه‌ ئه‌بینی، مه‌ترسه‌

هه‌ر خۆتی بچوه‌ پێش

به‌رله‌وه‌ی

ئه‌و بێته‌ گفتوگۆ و بپێچێ به‌له‌شتا

تۆ پڵتۆک له‌ زارت به‌ربده‌ و

بزاڤی مه‌رجانیت وه‌ده‌رخه‌

به‌رله‌وه‌ی

ئه‌و سیمای وه‌ده‌رخا و

خۆت رووکا له‌ ره‌شماڵی به‌ریا

تۆ نیوه‌ی دمامکی رۆحانی ت بدڕێنه‌ و

په‌لکه‌یه‌ک

دوو په‌لکه‌ سه‌مایه‌ و له‌ گه‌ڵ بای ئاره‌زوو....

رۆژیش دێت به‌ پیری قریقه‌ی ئازادی ت

من رازیم که‌نیشكێ  بشێلم!

بێ ئه‌وه‌ی بزانم

کامپیۆتر ئه‌زانێ......

یان پێش تر له‌ چه‌تا که‌ کردم !هه‌ر ئه‌و بوو...

 

من رازیم

په‌نجه‌ره‌ی به‌رانبه‌ر ماڵ ئێوه‌

هه‌میشه‌ به‌ستراو بێ و

تۆ بتوانی بێ ترس

له‌ حه‌وزا مه‌له‌که‌ی وه‌ک ماسی!

بێ حه‌یا ئه‌ی باوکت

که‌ نوێژی به‌ره‌و حه‌وش به‌ستوه‌.......

                                  لێگه‌ڕێ، خۆت چۆنی؟

من رازیم

به‌ هه‌رچی سبه‌ینێ باوه‌ڕی ئه‌م خه‌ڵکه‌ بگۆڕێ

وه‌ک؛ tv و پرده‌که‌ی سه‌ی خه‌لیل

 

من رازیم، هیچ نه‌بێ

دڵێکی خواپێداو

رۆحمی هه‌ڵئه‌گرد

تا سبه‌ی

تا بڕوای ئه‌م خه‌ڵکه‌:

((پیاوێک دێته‌وه‌ ئه‌رسه‌لان

سه‌یرئه‌کا

گاڕانێک له‌م بێشه‌ی مه‌ینه‌تا سه‌رگه‌ردان

دائه‌خوڕێ له‌ شمشاڵ،

بیژه‌نه‌!!

با بێشه‌ ئاخوڕی ئه‌م گه‌له‌ مێگه‌له‌ نێره‌ بێ!!!!!)).

 

ئێواره‌ خه‌ریکه‌ دێته‌وه‌و

من نابێ لێره‌ بم

هه‌ر ئێستا ئه‌بیسم که‌ شه‌قام

خۆی ئه‌دا به‌ پاژنه‌ی بووکێنی

رێبوارێک-نه‌مخوارد و سێوی چی-ئه‌که‌وێ و

دووباره‌ هه‌ڵئه‌سێ و

مردنێک دووباره‌

             هه‌ڵئه‌کا له‌ دڵما بێ وچان

 

ئێواره‌ خه‌ریکه‌ دێته‌وه‌ و

من ئه‌بێ

گوڵبه‌ری هاوینی ئه‌مساڵم

ته‌مه‌نی هه‌رزه‌کاری گوڵ باو

گوڵاو بێ له‌ رووتان

له‌ سنوور ئۆدکۆلۆن فراوان هه‌رزانه‌ و

                                قاچاخی پێ ئه‌که‌ن

کچه‌گیان !

تۆ خوا نیت

تۆ زاده‌ی په‌نجه‌ره‌ و

به‌هاری دونیا نیت

تۆ نه‌بووی باڵت دا له‌ شه‌ققه‌ و

به‌هه‌شتت کرده‌ ناو دڵمه‌وه‌

تۆ زاده‌ی رۆحم بووی

شه‌وێکی په‌رێشان

لای راستم هه‌ڵماسی و

له‌ بیرم نه‌ماوه‌

هه‌ر تۆ بووی؟

یان حه‌قیقه‌تێکی کڵۆڵیش

له‌ گه‌ڵت دابه‌زی و

پێکه‌وه‌ چوونه‌ ژێر دره‌ختی کووده‌تا.

ئه‌و کاته‌

من زه‌ویم به‌ جێهێشت

 له‌ ترسی به‌رامه‌ی ژن و خوا

په‌نام برد بۆ دۆزه‌خ

چوومه‌ ناو زه‌ردێنه‌ی هه‌تاو و

رابردووی ماچێکی بێ ترسم کرده‌ شێعر:

 

 

کچه‌گیان

له‌ باتی

ئه‌م هه‌موو ساڵانه‌ی

که‌ کۆچم لێ نه‌کرد

-خۆت فه‌رمووت-

ئه‌پێچم به‌ ده‌ستا و

له‌م شاره‌

به‌ سه‌ر کام برژانگا ئه‌ڕووخێم

که‌ له‌ من ناسکتر ئه‌تبینێ

 

........

 

به‌ ته‌نیا

سه‌فه‌ری مه‌رگێک و

موعجزه‌ی هه‌ره‌سی ئه‌م شێعره‌

له‌م شاره‌ که‌پرم بوون

تۆیش هاتی و

ئێستا من

هه‌ڵگری میراتی په‌نجه‌ره‌ و

شه‌قام و

له‌ داگیرکه‌رانی عه‌شقێ بووم

........

هاتی و

دواجاریش

به‌رله‌وه‌ی بارووتی لێوانم نه‌سووتێ و

ئه‌م شه‌ڕه‌ بخه‌ینه‌ کایه‌وه‌

چاره‌ چه‌س با حاشای لێ نه‌که‌ین

تۆ بوویت و ته‌واوی هه‌ستی من له‌ گه‌ڵتا

من بووم و فنجانێک له‌ خه‌نده‌ی سه‌رلێوت

بێهووده‌ ئه‌منۆشی و

ئه‌چرپایت به‌ گوێمدا :

((هه‌زارنی له‌ تۆ جوانتر

له‌ باوه‌شی عه‌شقم دا به‌ قسری مردن

نه‌ک بۆ ئه‌وه‌ی

ره‌ش جێمابوون له‌په‌ناما

وه‌ک سێبه‌رم،

بیریان قورستر بوو له‌ له‌شیان))

 

کچه‌گیان!

به‌و خوایه‌ی

چوه‌ ناو له‌شته‌وه‌ بفه‌رموو:

پیاوێک

حه‌وته‌یه‌ک دوو سێ جار ته‌نیامه‌ و

له‌ داگیرکه‌رانی هه‌وه‌سمه‌ و

بێهووده‌ پێی وایه‌

له‌ ڕه‌نگی قژم دا

پیاوێک خه‌وتوه‌ شه‌رابی

جگه‌ره‌ ئه‌کێشێ و

جێژوانی ئێواره‌ی هه‌میشه‌ کاوله‌ و

شوناسی نه‌فره‌تی له‌ جنسی کاغه‌زه‌ و

خوه‌لاسه‌...

به‌ره‌ڵڵای په‌یکه‌ری له‌ لێوا غه‌رقی من

                                      به‌سه‌ زوان، کوڕه‌گیان...

 

 

 

 

 

 

 

 

ناوی براوه‌کانی فێستیڤاڵی شێعری کوردی پیرانشار ڕاگه‌یه‌نرا

له‌ ڕێوڕه‌سمی کۆتایی دووهه‌مین فێستیڤاڵی شێعری کوردیدا ڕاگه‌یه‌نراوی ده‌سته‌ی داوه‌رانی هه‌ر دوو به‌شه‌که‌ی فێستیڤاڵ خوێندرایه‌وه‌ و ناوی براوه‌کان ئاشکرا کرا.

ته‌ندیس و خه‌ڵاتی فێستیڤاڵ له‌ به‌شی ئازاددا درا به‌ شاعیران: سمایل عه‌زه‌می له‌ دیوانده‌ره‌وه‌، کاوان نه‌هایی له‌ بانه‌وه‌، فه‌وزیه‌ سوڵتان‌به‌گی له‌ بۆکانه‌وه‌، شێردڵ ئێڵ‌پوور له‌ کرماشانه‌وه‌، ڕۆژ هه‌ڵه‌بجه‌یی له‌ سلێمانییه‌وه‌ ، نامیق هه‌ورامی له‌ هه‌ولێره‌وه‌.

هه‌ر له‌و به‌شه‌دا شێعری دوو که‌س به‌ شیاوی ڕێزگرتن ناسێنران که‌ بریتی بوون له‌ شاعیران: عه‌لی حسه‌ینی له‌ سه‌قزه‌وه‌ و عه‌زیز ناسری له‌ مه‌ریوانه‌وه‌

هه‌روه‌ها داوه‌رانی به‌شی تایبه‌ت به‌ یادی شه‌هیدانی ڕه‌شه‌ممه‌ی پیرانشار ناوی براوه‌کانی ئه‌م به‌شه‌یان به‌و شیوه‌یان ڕاگه‌یاند.

عوبێد سورخابی له‌ پیرانشاره‌وه‌، خدر محه‌مه‌دی له‌ پیرانشاره‌وه‌، سۆهه‌یلا مه‌حموودی له‌ کامیارانه‌وه‌، ئه‌نوه‌ر عه‌ره‌ب له‌ بۆکانه‌وه‌، عومه‌ر ئیمام له‌ پیرانشاره‌وه‌.

دوو که‌سیش له‌و به‌شه‌دا به‌ شیاوی ڕێزگرتن زانران که‌ بریتی بوون له‌ شاعیران: ئاره‌ش فه‌زڵی له‌ هه‌رسینه‌وه‌ و یوسف شوجاعی له‌ ورمێ‌وه‌

خه‌ڵاتی به‌رده‌نگانی فێستیڤاڵه‌که‌ش به‌ هاوبه‌شی درایه‌ شاعیران: محه‌مه‌د ڕه‌سووڵی له‌ پیرانشاره‌وه‌، عه‌لی سۆهرابی له‌ شنۆوه‌.

هه‌روه‌ها به‌ هۆی ته‌مه‌نێک چالاکیی ئه‌ده‌بی و خزمه‌تی زمانی کوردی ڕێزی تایبه‌ت له شاعیری ناسراوی کورد سه‌عید نه‌جاڕی (ئاسۆ) گیرا.

رازی شێعر 

باسێک له‌ سه‌ر کۆشێعری((فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کان- سمایل عه‌زه‌می))*

له‌ ته‌متومانی خه‌ونه‌کاندا، به‌ زه‌رده‌په‌ڕی شه‌قامه‌کانی ئێواراندا شۆڕده‌بینه‌وه‌ و له‌ کووچه‌باخی تاسه‌ی جوانییه‌کاندا، خاوێر خاوێر پیاسه‌یه‌ک ده‌که‌ین به‌ گه‌رووی کۆڵانه‌ هه‌ور گرتووه‌کاندا. رۆده‌چین به‌ قووڵایی سووری هه‌نار و تریفه‌ی مانگه‌شه‌و و بزه‌ی پڕ له‌ هیوای زارۆکاندا. له‌ رۆژگارێکدا که‌ ((خانی به‌سته‌ی مه‌م و زین ده‌سته‌چن ده‌کات و حاجی قادر غه‌وری سه‌ر جامه‌کان به‌ شێعری هه‌ست بزوێنی ده‌سڕێ و حه‌زره‌تی نالی هه‌گبه‌ی خه‌می حه‌بیبه‌ ئه‌دا به‌ شانیدا ، گۆران ده‌رزیله‌ی زێڕینی خۆر له‌ پرچ و به‌رۆکی زێڕکفتی پاییز ده‌دات. ئه‌و کاته‌ی وه‌شتی به‌هاری به‌رامه‌ی سیاچه‌مانه‌ی هه‌واری مه‌وله‌وی ئه‌دا به‌ ده‌م سیروانه‌وه‌ و وه‌لی دێوانه‌ بۆ باڵای شه‌م ئه‌بێ به‌ په‌روانه‌ی باڵ هه‌ڵپڕووزاو، سۆڵه‌ی چرایه‌کمان له‌ ژێر تاپۆی هه‌وره‌کانه‌وه‌ له‌وپه‌ڕی هه‌وه‌توو ده‌نێرێته‌ که‌وێڵی ته‌ژی له‌ خه‌یاڵ و پڕ له‌ چرکه‌ساتی هیواکان)). ((فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کان)) بیرۆکه‌ و رسکانی سۆزێکه‌ له‌ ناخی پێده‌شتی هه‌وه‌توو، به‌رامه‌ی بۆن خۆشی قه‌دپاڵ و نساری چیاکانی باژێڕی دیوانده‌ره‌ و رازه‌ و راڤه‌ی دڵی پڕ له‌ هیوا و نزرگه‌ی شاعێر کاکه‌ سمایل عه‌زه‌می ، جاڕه‌گوڵی دڵ و رۆحی میوانداری په‌پووله‌ بێنازه‌کانی مه‌کۆی تۆره‌ و ئه‌ده‌بیاتی کوردییه‌. به‌ڵێ؛په‌پووله‌ پایزه‌ی هه‌ڵبڕاو له‌ ئامێزی دایک و نه‌سره‌وتوومان په‌لکێش ده‌کا به‌ره‌ و رووگه‌ی حه‌ز و خه‌ونه‌کانمان. په‌شێو گوته‌نی: خۆشه‌ویستم/که‌ شه‌و دادێ...شه‌وی پایز/کاتێ خشپه‌ی گه‌ڵای وه‌ریو/ په‌لی هه‌ستم ئه‌گرێ و ئه‌یبا/بۆ کۆتاییو دنیای ئه‌ودیو/من به‌خێڵی به‌ کۆتایی گه‌ڵا ئه‌به‌م/چوونکه‌ ، که‌ مرد! هاوڕێی هه‌یه‌/ده‌می زه‌ردی بنێته‌ ده‌م.! مرۆڤ، هه‌ر وه‌ک رۆژی به‌رێ له‌ هاتنی خۆی ئاگادار نییه‌ بۆ ئه‌م جیهانه‌ پڕ له‌ کاره‌سات و ژیان کوژه‌، بێگومان له‌ چوونه‌ ده‌ریشی هیچ هه‌واڵێکی نییه‌، شاعیر له‌ فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کاندا خولیایه‌ له‌ دووی که‌روێشکه‌ی خه‌ونه‌کانی، به‌ڵام کامه‌ خه‌ون؟خه‌ونێک که‌ هه‌ر له‌ هه‌ره‌تی لاوی و تافی جوانیدا پێوه‌ی شه‌ته‌ک دراوه‌ و له‌ رۆژانی مناڵیدا بۆی بووه‌ به‌ ره‌وره‌و و به‌ره‌ و ئاسۆیه‌کی گه‌ش و حه‌زێکی پڕ له‌ تاسه‌ هیواکانی په‌لکێشی کردووه‌. به‌ دڵنیاییه‌وه‌ ئه‌ڕوانێته‌ دارسێو و کۆڵانێکی پڕ له‌ پایز ، ئیتر له‌ فه‌لسه‌فه‌ی بووندا چ پڕ له‌ ئازاره‌ گه‌یشتن به‌ رووگه‌ و هیوا و هه‌رمانه‌کان! خوای مه‌رگ! خاپوورکه‌ری ژوانگه‌ی خۆشه‌ویستی ، ژه‌هری ناخی گوڵاڵه‌سووره‌ و مه‌ڵکه‌مووتی چڕۆی خه‌ونه‌ په‌مه‌ییه‌کان، مورید هه‌رده‌م په‌پووله‌ ئاسا له‌ دووی مورادی رێچکه‌ی تاسه‌ و حه‌زی گرتۆته‌به‌ر،به‌ره‌ و سه‌رابی چاوه‌ڕوانی هه‌نگاوی ناوه‌. به‌ڵام ئاخۆ ئه‌وه‌ی له‌ چاوه‌ڕوانیدا نیگاکان ئه‌ڕفێنێ هه‌ر ئه‌و موراده‌ دڵخوازه‌یه‌ که‌ هه‌ستیار تاسه‌باریه‌تی؟(( ئێوه‌ بڕواتان به‌ هه‌موو خوایه‌ک هه‌یه‌، مه‌گه‌ر ئینسان)) بێگومان هه‌رکه‌سه‌ و به‌ گۆشه‌ نیگایه‌که‌وه‌ ئه‌ڕوانێته‌ دنیای خه‌ونه‌کان، به‌ پێوه‌ری خۆی له‌ ده‌ریای تۆڕه‌ و گوڵجاڕی شێعر مه‌له‌ ده‌کات، گه‌راکان ده‌پشکنێ و ملوانکه‌یه‌ک له‌ ئه‌و فرمێسکانه‌ ئه‌هۆنێته‌وه‌ که‌ ناودێره‌ به‌ رۆحی شێعر؛ ((من/ هێنده‌ دڵم به‌ ته‌نیایی ئه‌کرێته‌وه‌/ ئه‌ڵێم بفڕم.))لاپه‌ڕه‌ی 10 ئه‌وه‌یش له‌ دنیای سۆفیگه‌ریدا مه‌حاڵه‌، به‌ڵام رۆحی شاعیر هه‌ر وه‌ک خه‌ونه‌کانی شنه‌ئاسایه‌ و خۆی ده‌ربه‌ستی وه‌ستان نه‌کردووه‌ ، ئه‌م ورده‌کارییه‌ش له‌پێشدا شاعیرانێکی وه‌ک هێمن داروته‌ونی شێعری خۆیان پێ رازاندۆته‌وه‌؛((ئه‌سیری بسکی ئاڵۆزی کچه‌ کوردێکی نه‌شمیلم/ته‌ماشاکه‌ن چ سه‌یرێکه‌ به‌ ده‌ستی دیله‌وه‌ دیلم!)) له‌ ‌‌((فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کان))لاپه‌ڕه‌ی 12و 13 ، شاعیر له‌ دووی به‌رزه‌ژینی وێڵه‌ و به‌ سه‌ر شاباڵی هه‌ڵۆی سووره‌وه‌ باسی به‌رزه‌ده‌ماخی چیا بۆ خۆر ئه‌کا، که‌ چۆن هه‌تاکوو پشتێنه‌ به‌ ناخی زه‌ویدا رۆچووه‌ و له‌ به‌رانبه‌ر هه‌ره‌س و ره‌شه‌با و تۆفان سه‌ردانانه‌وێنێ مل داناخات. چیرۆکی روومه‌تی سووره‌گوڵ به‌ مزگێنی ده‌هێنێ بۆ ئه‌و خاکه‌ی بێزووی ئازادی و وه‌رزی رسکان ئه‌کات. لێره‌ ، شێعر هه‌ر ئه‌و هه‌ڵۆ تیژباڵه‌یه‌ که‌ په‌ری خه‌و له‌ چاوانی تۆراوه‌ و تابووتێکی له‌ مه‌رگ له‌ کۆڵدایه‌ و بۆ شوێنێک ده‌گه‌ڕێ وچان بداو ئارام بگرێ.ئیتر هیواکانی چاوگه‌ی دڵی شاعیر ژیان به‌خشن چ له‌ زینده‌خه‌ودابێ و یان له‌ وه‌رزی به‌هار و هه‌ره‌تی رسکاندا. ((تۆ هه‌تاوی ملیۆنه‌ها ملیۆن ساڵی / ته‌واو نابی/ تۆ په‌یکه‌ره‌ی ئینسانێکی سه‌ده‌ی له‌ دایک بوونی خوای/ ته‌واونابی ))لاپه‌ڕه‌ی 15 ((قامه‌تم له‌ ژێر بار خه‌م چه‌می/ مردن خۆشتره‌ له‌ هاوسه‌ر که‌می))مه‌وله‌وی رۆژێ به‌رێ که‌ زمان بوو به‌ ئامرازێک بۆ ده‌ربڕینی ویست و داخوازی ، مرۆڤ خۆی له‌ نێو تیر و تانووتی دڵی پڕ له‌ خۆزگه‌ و ئاواتیدادۆزیه‌وه‌، ملی دانه‌خست بۆ کۆیله‌بوون و ته‌په‌سه‌ری ، کاتێ خۆی له‌ هه‌مبه‌ر دوور و نزیکانیدا بینی ، په‌لی کوتا بۆ له‌ دایکبوونێکی تازه‌تر، هه‌ر بۆیه‌ شاعیر شێعر ده‌کا بارانی سه‌رهه‌ڵدان و تاڤگه‌ی سه‌رهه‌ڵگرتووی ده‌ڕژێنێته‌ رووبار و پێده‌شته‌کانی پێ سه‌وزپۆش ده‌کات. ((کاتێ / چاوی تینوویه‌تیم ئه‌دوورمه/‌ هه‌ورێکی یاخی و / ئاسمانێکی خه‌ولێکه‌وتووی هاوینی ته‌نیایی وڵات / دائه‌نیشم/ له‌سه‌ر ته‌ختی ناوچاوی تۆ/ تێر تێر گریان ئه‌نووشمه‌وه‌/ دائه‌نیشم/ دانه‌ دانه‌ خه‌ونه‌کانت بۆ ئه‌ژمێرم/چاوه‌کانت هه‌ڵئه‌گرم و / هه‌ر‌چی درگای نه‌کراوه‌یه قفڵی شه‌ویان ئه‌که‌مه‌وه‌ و/ خۆر ده‌ردێنم/ده‌رزی هه‌تاو ئه‌ده‌م له‌ پرچی گه‌وره‌کاج/که‌وشی هیوا له‌پێ ئه‌که‌م/ چرای چیرۆکی سه‌ربه‌ستی له‌سه‌ر کورسی شه‌وی فه‌قیران هه‌ڵده‌که‌م...))لاپه‌ڕه‌ی17 ئه‌مه‌یه‌ زرێ پۆشین و کاڵه‌ی ئاسن له‌ پێ کردن و هه‌ڵچوون به‌ قولله‌ی قافدا. بێگومان مرۆڤ فیداکاری له‌ مۆم و په‌پووله‌ فێر بووه‌، په‌پووله‌ش ئاشقانه‌ سووتان و سووتانیش ئاگرێکی پیرۆزی ئه‌هوورایی و ئازاده‌ له‌ هه‌مبه‌ر تاریکی. له‌م چه‌مکه‌دا په‌یڤین مه‌سیح ئاسایه‌، هه‌ر بۆیه‌ دڕدۆنگی خۆی له‌ چاره‌ی با-دا ئه‌بینێته‌وه‌،با-یه‌ک که‌ نیشانه‌ی نه‌سره‌وتن و راپسکانه‌ له‌ قه‌تیس مان. شاعیر ئازادی خه‌ونه‌کانی له‌ باڵای بادا شه‌ن و که‌و ده‌کات ، شه‌ماڵ به‌ سه‌ر ترۆپکی چیادا راده‌سپێرێته‌ به‌ستێنی مرۆڤایه‌تی و ده‌ڵێ: ((با ئه‌نێرم به‌ وڵاتانا بگه‌ڕێ/کیژانی جوان ئاگادارکات/بێشکه‌ی حه‌سانه‌وه‌ سازکه‌ن/ده‌سترازه‌ی بۆ نه‌که‌ن/ ئه‌وین رۆژێ گه‌وره‌ ئه‌بێ/ ده‌سترازه‌ ده‌ربه‌ستی ده‌کات!!)). له‌ دایک بوون به‌بێ ژان و ئازار نابێ، وه‌ک زه‌وی له‌ ژێر به‌فر و سه‌رما و به‌سته‌ڵه‌کی زستاندا ئاوسه‌ به‌ به‌هار، بۆ له‌ دایک بوونی خاکه‌لێوه‌ و مانگی گوڵان. وه‌ک هه‌ور به‌ برووسکه‌ و چه‌خماخه‌ و هاوار و گریانی به‌ سه‌ر دوند و شاخا... به‌ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌م شێعرانه‌ له‌ فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کاندا، په‌پووله‌ پایزه‌ی دڵی ئێمه‌یش ئاوێته‌ی خه‌ونه‌کان ده‌بێت بۆ چوونه‌ ناو دنیای تاسه‌ و حه‌زه‌کانی شاعیر. ئه‌و حه‌زانه‌ی لاولاو ئاسا به‌ به‌ژنی داری هیوادا هه‌ڵچوون بۆ دۆزینه‌وه‌ی دنیای به‌ ئینسان بوون، بۆ رزگاری ، بۆ به‌رخۆدان، بۆ تێکه‌ڵ بوون به‌ کاروانی په‌پووله‌ی زه‌رد و سوور بۆ بریسکانه‌وه‌ له‌ چه‌شنی گوڵ ئه‌ستێره‌ و بزه‌ی مانگه‌شه‌و و زه‌رده‌خه‌نه‌ به‌ سه‌ر لێوی زارۆکانی برسییه‌وه‌...! شێعر هه‌ستێکی بزواوه‌به‌ شوێن ونبووندا، ونبوونێک له‌ تاراوگه‌، له‌ ئه‌قیانووسدا، یان هه‌ر له‌ ناو له‌پی ده‌ست و بیلبیله‌ی چاوه‌کاندا! هه‌ر ئه‌و ده‌سته‌ی قامکه‌کانی ناچنه‌ هه‌ره‌وه‌زی ئه‌و ده‌سته‌ی دیکه‌ی مرۆڤ، ونبوونێک که‌ له‌ بنه‌ و پاڵه‌وه‌یه‌ و مرۆڤ له‌ دوور بۆی ئه‌گه‌ڕێ...! دڵی شاعیر به‌رده‌وام له‌وه‌ ئه‌ترسێ چاوه‌کانی رازی سۆز و ئه‌وینداری بدرکێنێ: ((چاوه‌کانم / ره‌نگه‌ ئه‌مشه‌و ببن به‌ جۆگه‌له‌ی له‌شم/سکڵی دڵم ره‌نگه‌ ئه‌مشه‌و له‌ جاران گه‌شتر بێته‌وه‌/ ئای گیانه‌که‌م!!! ره‌نگه‌ ئه‌مشه‌و دڵداره‌که‌ت بتوێته‌وه‌/ له‌ به‌یانی زۆر ئه‌ترسم/نه‌وه‌‌ک! دڵم ئاوس بێ به‌ عه‌شقێکیتر/ له‌ به‌یانی زۆر ئه‌ترسم/ نه‌ک!به‌یانی/ شانۆیه‌کیتر بنووسن/ ئه‌و ده‌ستانه‌ی عه‌شقی تۆیان قۆڵبه‌ست کرد و/ بردیان بۆ په‌ردۆی بێگانه‌.))لاپه‌ڕه‌ی27 ‌

سه‌لاح نیساری-خاکه‌لێوه‌ی 1388ی هه‌تاوی

*چاپکراو،سۆران 1388

له‌ ماوه‌ی دووساڵی رابردوو چه‌ن وتار له‌ سه‌ر((فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کان)) بڵاو کرانه‌وه‌  که‌ هه‌وڵ ئه‌ده‌م له‌ چه‌ن ده‌لاقه‌ی جیاجیادا، له‌م وبلاگه‌یشدا بخرێنه‌ به‌رچاو، کۆی ئه‌و وتارانه‌ هه‌روا که‌ پێشتر ئاماژه‌ی پێدراوه‌ ئه‌بن به‌ پێشه‌کی بۆ چاپی دووهه‌می ئه‌و کتێبه‌.

 

باسێک به‌ بۆنه‌ی سێهه‌مین ساڵی چاپی کتێبی ((فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کان)) *                                                                                     

سامان مه‌نسووری

پاییزی ساڵی 1387 ی هه‌تاوی کاتێ کۆشێعری ((فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کان )) نووسراوه‌ی سمایل عه‌زه‌می هاته‌ بازاڕی کتێبه‌وه‌ ، قه‌راربوو له‌ ژێر ئه‌رکی کتێبخانه‌ی گشتی شار-به‌ڕێز جه‌لال قوربانی- و به‌ هاوکاری ئه‌نجومه‌نی ئه‌ده‌بی شار، کۆڕێک بۆ خوێندنه‌وه‌ی ئه‌و کتێبه‌ ورێزگرتن له‌ که‌سایه‌تی شاعر به‌ڕێوه‌ بچێت. هه‌رچه‌ن هه‌ل بۆ به‌ڕێوه‌چوونی ئه‌و کۆڕه نه‌ڕه‌خسا، به‌ڵام چه‌ن وتار و بابه‌ت و ره‌خنه‌  له‌ گۆڤار حه‌وته‌نامه‌کاندا چاپکرا  که‌ تا راده‌یه‌ک ئه‌و کتێبه‌یان ناساند. ئه‌م وتاره‌ی خواره‌وه‌ بۆ ئه‌و کۆڕه‌ نووسرابوو به‌ڵام به‌بۆنه‌ی سێهه‌مین ساڵی چاپ بوونی ئه‌و کتێبه‌ وه‌ک یادکردنی فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کان و شاعری ئه‌و شێعرانه‌ ، ئه‌م نووسراوه‌ پێشکه‌ش ئه‌کرێت‌

هه‌ر‌ له سه‌ره‌تای ‌ منداڵیه‌وه‌ ئه‌مبیست که‌ مه‌هاباد و سلێمانی  و سنه‌ وهه‌ولێر و ... کانگای ئه‌ده‌ب و مه‌کۆی شاعران و نووسه‌رانی گه‌وره‌ن و ئه‌ده‌ب و هونه‌ری کورده‌واری له‌ داوێنی خه‌مڵیوی ئه‌م شارانه‌دا وه‌ زار که‌وتوه‌و پێی گرتوه‌... که‌ گه‌وره‌تر بووم  ئیره‌ییم به‌ خه‌ڵکه‌که‌یان ئه‌برد که‌ ئه‌بێ چه‌ن شانازی به‌ خۆوه‌ بکه‌ن و چه‌ن قه‌درزانی هونه‌رمه‌ندانیان بن. به‌ خۆمم ئه‌وت ئاخۆ من له‌م قوتابخانه‌ی پێکه‌وه‌ ژیانه‌ی کورده‌واریدا شوێن و پێگه‌ و جێگه‌م وه‌ک ئینسان و وه‌ک کوردێکی نیشته‌جێی ناوچه‌یه‌کی به‌ربڵاوی کورده‌واری چییه‌؟ ناوچه‌یه‌ک که‌ له‌ لایه‌که‌وه‌ له‌ ته‌نیشت یه‌که‌مین پێته‌ختی ماده‌کان ((زیویه‌)) سه‌قز دانیشتوه‌، له‌و لای په‌رستگه‌ی ئازه‌رگوشنه‌سپ ((تیکان ته‌په‌)) جێی گرتوه‌ وخۆری له‌گه‌ڕووسی سه‌ربه‌رزه‌وه‌ هه‌ڵدێ و له‌ باشووری مه‌مله‌که‌تی ئه‌رده‌ڵان((سنه‌)) ، راوه‌ستاوه‌ و بۆ زرێباری  زێڕ له‌ زار ئه‌ڕوانێ... ناوچه‌یه‌کی به‌رین که‌ چلچه‌مه‌ و ساڕاڵ و که‌ره‌فتوو  وه‌ وێڵکوشتی و چه‌مشار و هه‌وه‌تووی مه‌ڵبه‌ندی به‌فر و به‌هاری هه‌یه‌.

به‌ میرمنداڵی دیوانی وه‌لی دێوانه‌م خوێندبوو، که‌ گه‌وره‌تر بووم زانیم که‌ ژیانی ئه‌و دوو دڵداره‌ پێوه‌ندی به‌ دیوانده‌ره‌وه‌ هه‌یه‌ و خۆشه‌ویستی ئه‌و دوو که‌سه‌ له‌ ((بس)) و له‌ داوێنی چلچه‌مه‌ چه‌که‌ره‌ی کردوه‌. هه‌میشه‌ حه‌زم لێ بووه‌ خه‌ڵکه‌که‌ی منیش جێی شانازی کورده‌واری بن. کاتێ کونگره‌ی مه‌هجووری ((سه‌ید عه‌بدولحه‌کیم گه‌وه‌نتوو)) له‌ لایه‌ن لاوانی  ئه‌ده‌ب دۆستی دیوانده‌ره‌وه‌ به‌ڕێوه‌ چوو ، زیندوو بوومه‌وه‌ و له‌ پێستی خۆمدا وه‌ جووڵه‌ که‌وتم وتم ؛ منیش هه‌مه‌ ئه‌و شتانه‌ی که‌ مایه‌ی شانازین. پاشان که‌ کۆڕی رێزگرتن له‌ مه‌ینه‌تی ((میرزا حه‌مه‌وه‌سه‌ن زاخه‌یی)) ، شاعری چه‌وساوه‌ی شاره‌که‌م به‌ڕێوه‌ چوو زۆرتر خۆمم ناسی . ئه‌وانه‌ و کتێبی ((سێبه‌ره‌ سپییه‌کان- کاک جه‌لیل شه‌ریفی)) و(( کۆ شێعری جانتا- کاک عه‌لی شوکری)) هه‌ستی فڕینیان لا درووست کردم.

هه‌رچه‌ند شاره‌که‌م  له‌ مێژه‌وه‌ کانگای شێعر و ئه‌ده‌ب بووه‌، هه‌رچه‌ند گه‌وره‌پیاوانی زۆری تێدا ژیاون ، هه‌رچه‌ند ئه‌ده‌بی زاره‌کی((فۆلکلۆری )) زۆر ده‌وڵه‌مه‌ندی هه‌یه‌ و به‌داخه‌وه‌ نه‌ناسراون ...

ئێستا به‌ شانازییه‌وه‌ ئه‌ڵێم دیوانده‌ره‌ و مه‌هجووری و مه‌ینه‌تی و کۆلیل و جه‌لیل شه‌ریفی و عه‌لی شوکری و ئێستاش به‌ زۆر شانازییه‌وه‌  ئه‌ڵێم دیوانده‌ره‌ و لاوی گه‌نج و هه‌ست په‌روه‌ر و شاعری سێوه‌ سووره‌کان ، سمایل عه‌زه‌می.

ئه‌مڕۆ خۆم به‌ به‌خته‌وه‌ر ده‌زانم که‌ ده‌فته‌ری شێعری ((فه‌رهه‌نگی تازه‌ی هه‌وره‌کان)) کتێبخانه‌ چکۆله‌که‌می رازاندۆته‌وه‌کتێبێک که‌ دووکه‌ڵی شێعری هه‌ڵه‌بجه و خوێنی ئه‌نفاڵی گه‌رمیان و داخی سه‌فه‌ری شاعری سنه‌ و زڕه‌ی زنجیری وشه‌کانی به‌ بۆنی گوڵاڵه‌ و گه‌زیزه‌ ی چلچه‌مه‌ ئاوێته‌ی هه‌ستی جوانناسی  هێمن و جوانپه‌ره‌ستی گۆران و زه‌بری وشه‌ی ره‌فێق سابیر و نیشتمانپه‌روه‌ری په‌شێو  و ... پێشکه‌شمان ده‌کات.‌

ئه‌گه‌ر تا دوێنێ له‌ به‌رانبه‌ر شاعرانی وه‌کوو حافز و سه‌عدی و ئه‌خه‌وان و شاملۆ و نادرپوور و سه‌ی عه‌لی ساڵه‌حی و ... دیوانی شاعرانی وه‌کوو مه‌حوی و نالی و شێرکۆ و په‌شێو و مه‌له‌کشام داده‌نا ، ئێستاش  ده‌فته‌ری شێعری شاعرانی وه‌کوو سمایل عه‌زه‌می و ... بزه‌ ئه‌خه‌نه‌ سه‌ر لێوی شاعرانی دیکه‌ و وشه‌ی شێعری ئه‌وانیش وه‌ سه‌ما دێنن.

به‌داخه‌وه‌ لای ئێمه‌ ره‌سم وا بووه‌ که‌ پاش مردنی شاعران رێزیان لێ بگیرێ و یادمانیان بۆ دابنێن و  شاملۆ وته‌نی: من در عجبم ازاین مردم پست/ این قوم زنده‌ کش مرده‌ پرست

یان خوالێخۆشبوو ژیلا حوسه‌ینی ئه‌ڵێ: بۆ مردنی هه‌ر دڵدارێ /دڵدارێکی دڵ پڕ ئه‌گری و/له‌ سه‌ر گڵکۆی خۆشه‌ویستی/ تاجه‌ گوڵینه‌ دائه‌نێ/به‌ڵام کاتێ /که‌ من مردم/که‌س نه‌یزانی/که‌س له‌ پرسه‌ی دڵی مندا/فرمێسکێکی هه‌ڵنه‌وه‌راند/ده‌ستیان گرتم/لاشه‌ی بێ دڵی منیان برد/هه‌ڵیان په‌ڕاند.

به‌داخه‌وه‌! هه‌مووجارێ مردووه‌کان رائه‌په‌ڕێنین و جه‌سته‌ی ساردیان هه‌ڵئه‌په‌ڕێنین و چاوه‌ڕێ ی ئه‌وه‌ ئه‌بین تا شاعرێکی دیکه‌ بمرێ و بیکه‌ین به‌ بوت و بۆی بگرین و داخداری بین!!؟

به‌ڵام ئه‌مڕۆ خۆشحاڵم که‌ رێز له‌ شاعرێک ئه‌گرین که‌ خۆی ماوه‌ و ئه‌مه‌یش جێگای شانازییه‌.  کاک سمایل که‌ڵه‌ شاعری شاره‌که‌م وه‌کوو وه‌کوو دیکه‌ی شاعرانی لاو و به‌هه‌ست، ئه‌سپی شێعری به‌ توندی و به‌ جوانی له‌ کۆڵان و شه‌قامه‌کانی ئه‌ده‌بدا تاو ئه‌دات و ئێسته‌ش من ئه‌وانه‌ی هه‌ست به‌ شێعر ئه‌که‌ن به‌ خوێندنی ده‌فته‌ره‌ شێعره‌که‌ی سه‌رمه‌ست ئه‌بین و ئیتر کاک سمایل له‌ رۆژنامه‌نووسانی ده‌ور و به‌ری ئه‌و شێعره‌یه‌ که‌ له‌ دارسێوی ئه‌نووسێ تکاناکات په‌له‌ نه‌که‌ن و سێو پێ بگات و کووچه‌ به‌خاڵی نه‌گاته‌ کۆتایی یان  و ئێواره‌ بگاته‌ ته‌مه‌نی شاعر و ئه‌ویش ئه‌گه‌ر به‌ ته‌نافی شێعرێکه‌وه‌ ناسرا بزانێ  سێو پێگه‌یشتووه‌ و کووچه‌ ته‌مه‌نه‌ یان...رۆژنامه‌نووس په‌له‌ی نه‌کرد و شاعر پێش ئه‌وه‌ی سێو پێبگات خۆی ناسی و ئه‌نجومه‌نی ئه‌ده‌ب و فه‌رهه‌نگی شاره‌که‌م زۆر به‌ جێگه‌ رێزی لێ ئه‌گرن ئه‌یناسێنن به‌ ئه‌وانه‌ی که‌ له‌ گوێچکه‌ی گادا خه‌وتوون.

کاک سمایل زاراوه‌ی ئه‌رده‌ڵانی شاره‌که‌م  تێکه‌ڵاوی زاراوه‌ی سۆرانی ده‌کا و زۆر به‌جوانی شێعرێک ئه‌خولقێنێ که‌ ناسنامه‌ی ئه‌م شاره‌یه‌ و هۆگرانی شێعر له‌ ئیلام و سنه‌ و کرماشانه‌وه‌ تا سه‌قز بۆکان و مه‌هاباد و... چێژی لێ وه‌رده‌گرن و زۆربه‌یشیان سیمای لاوێکی شاعری هه‌ستپه‌روه‌ری دیوانده‌ره‌یی تیا به‌دی ئه‌که‌ن. ئه‌و دیوانده‌ره‌یه‌ که‌ شاعری پایه‌به‌رزی شاره‌که‌م((کۆلیل)) باسی ئه‌کا و ئه‌ڵێ: دڵداره‌که‌م دراو نییه‌/روومه‌تی ره‌نگکراو نییه‌/ دڵداره‌که‌م شارێکه‌ چووک/په‌رچه‌م و زولفی خاو نییه‌/ئه‌و شاره‌یه‌ تێیدا ئه‌ژیم/ئه‌و نه‌بێ نه‌بوونی په‌تیم/دیوانده‌ره‌م شاری ئه‌وین/شاری رۆژانی بێکه‌سیم.

کاک سمایل له‌ په‌نای شێعری به‌رخۆداندا،شێعری جوانپه‌ره‌ستیش ئه‌ڵێ و کاتێ سه‌نگه‌ر و ماچێکی خۆشه‌ویستی تێکه‌ڵاو ده‌کا دنیایه‌ک له‌ ئه‌شکه‌نجه‌ و له‌ ئازار و ئومێدپێکه‌وه‌ ده‌خولقێنێ. به‌ ماچێکی سووره‌تی لێوی یاره‌که‌ی زیندوو ئه‌بێته‌وه‌ وگڕ له‌ خه‌رمانی خۆشه‌ویستی هه‌موو شاعران به‌رده‌دا. ئه‌م شاعره‌ ته‌نیا شاعری سه‌نگه‌ر و ماچی سووره‌تی لێو و ته‌نیا شاعری دارسێو نییه‌، کاتێ هێرش ئه‌باته‌ سه‌ر داب نه‌ریتی کۆنی کۆمه‌ڵگاکه‌ی و هه‌ڕه‌شه‌ له‌ ریا ته‌زویر و درۆ ئه‌کا و کوڕه‌گیان تاوانبار ئه‌کات و کچه‌گیان ئاگادار ئه‌کاته‌وه‌که‌ کوڕه‌گیان به‌ سێوی ته‌ماحه‌ و هه‌ناری ئه‌دوێنێ! ده‌مامک له‌ رووی کوڕانی ئه‌مه‌گناس لائه‌بات و...ئیتر ئه‌م شاعره‌ ته‌نیا له‌ یه‌ک بابه‌ت نادوێ و به‌ یه‌ک مه‌فهوومی تاک به‌ربه‌ست نابێ.

ئێمه‌ کاک سمایل وه‌کوو شاعرێکی ئۆمانیست ئه‌ناسین که‌ رێز له‌ مرۆڤایه‌تی ئه‌گرێ و ئه‌ڵێ:

ئێوه‌ /بڕواتان به‌ هه‌موو خوایه‌ک هه‌یه‌،/ مه‌گه‌ر ئینسان.

شاعری لاوی شاره‌که‌م کاتێ بنه‌مای شێعرێکی ((ته‌نز)) داده‌ڕێژێ، ئه‌گه‌ر که‌سێک نه‌یناسێ وا هه‌ست ئه‌کات ئه‌م که‌سه‌ هه‌رگیز ده‌رد و ره‌نجی نه‌ناسیوه‌ و کاتێکیش له‌ ره‌نج و خه‌م و تاسه‌ و ئاواته‌کانی ئه‌دوێ، وا هه‌ست ئه‌که‌ین قه‌د بزه‌ وه‌ لێوی نه‌که‌وتووه‌، ره‌نگه‌ وایش بێ وه‌کوو ((چاڕلی چاپلین)) که‌ هه‌مووانی شاد ئه‌کرد و خۆی خه‌مگین بوو.

شاعری شاره‌که‌م به‌سه‌ر ئه‌ده‌بی جیهاندا زاڵه‌، ئه‌وه‌یه‌ که‌ جارێک باس له‌(( کافکا)) ده‌کا، جارێک قه‌ڵه‌مه‌ شکاوه‌که‌ی ((پابلۆ نێرۆدا))م وه‌ بیر دێنێته‌وه‌ و ئه‌مبات بۆ خه‌یاڵێکی دوور. وا هه‌ست ئه‌که‌م به‌جارێ ((ماکسیم گوورکی)) و ((پۆشکین) و ((کامۆ))... و تا ئه‌گاته‌ ((مه‌حموود ده‌روێش)) و ((فرووغ)) و ... مه‌له‌کشا و ئه‌رشه‌دی و ... هه‌موویان به‌یه‌که‌وه‌ باسی رووداوه‌کانی جیهانم بۆ ئه‌گێڕنه‌وه‌.

کاک سمایل نه‌ کاتێ ده‌مێنێته‌وه‌ نه‌ شاره‌که‌ی به‌جێدێڵێ و نه‌ک دڵداره‌که‌ی، به‌ڵام که‌ هه‌ستی ناسکی په‌پووله‌یی وه‌ڕه‌ز ئه‌بێ، به‌ نائومێدییه‌ وه‌ ئه‌ڵێ:لێم ئه‌پرسی/بۆ ئاوێنه‌ ته‌ره‌ک دێنێ و/ که‌وش سوار ئه‌بێ و/ چاوم ئه‌فڕێ؟/ ئه‌ی ناپرسی/ بۆ گۆچانی ئاسنین و/ توێشوودان و/ جلی تازه‌ و/ پێڵاوی نوێم ساز کردووه‌؟.

له‌ کۆتاییدا ، هیوادارم نه‌ شاعرمان سه‌فه‌ر بکات و به‌ جێمان بێڵێت و نه‌ ئه‌وینی ئه‌ویندارانه‌ی [وه‌کوو عومری جگه‌ره‌ بێت که‌ به‌ چه‌ن ماچی گه‌رم کۆتاییی پێ بێت].هیوادارم ئه‌م شاره‌ هه‌ر سه‌ربه‌رزبێ و شاعرانی سه‌ربه‌رزتر.

ئاواتم ئه‌وه‌یه‌ رۆژێک کتێبخانه‌ بچکۆله‌که‌م به‌ ده‌فته‌ری شێعری شاعرانی دیکه‌ی ئه‌م شاره‌  رازاوه‌تر بێت.

 

·         چاپکراو ، حه‌فته‌نامه‌ی دیارکهن، ژماره‌18 لاپه‌ڕه‌ی 7

((چرکانه‌کانی ئێواره‌یی یه‌کی نامۆ))نووسراوه‌ی ساڵانی 86-1385 ی هه‌تاوی، ئه‌م مانگه‌ دێته‌ بازاڕی کتێبه‌وه‌، ئه‌م کۆ شێعره‌ دووه‌مین ده‌فته‌ری شێعره‌ که‌ وه‌کوو کتێب له‌ به‌رهه‌مه‌کانی سمایل عه‌زه‌می، ده‌رئه‌چێ.

چه‌ن شێعر له‌و ده‌فته‌ره‌ پێشکه‌ش به‌ خوێنه‌رانی ئه‌م وبلاگه‌ ئه‌کرێت.

له‌گه‌ڵ رێز و سپاسم بۆ ئێوه‌؛

سمایل عه‌زه‌می

 

1

رووتمکه

 ‌ وه‌ک قولله‌ی گه‌ردنت

ره‌شمکه‌

       وه‌ک کله‌ی نێوچاوت

چه‌ن ڕووت و چه‌ن ڕه‌شم

چه‌ن ڕه‌ش و ڕووتی تۆم

2

عومرێکه‌ باڵنده‌م

که‌مێکیش کتێبم

هه‌ر شه‌ویش کاولی قه‌فه‌سی شه‌رابم

3

ته‌نیایی زستانان

که‌ نه‌ختێک

 له‌ کچی به‌فرئه‌چێت

                          هاوڕێمه

‌دوای یه‌که‌م هه‌تاوی به‌هاری

گوڵه‌باخ تێپه‌ڕی

به‌ که‌ناری ده‌مما

کلیله‌ی پێکه‌نین، سه‌فه‌رمه‌

4

ئه‌توانێ

پیاوێ داگرسێ ئێواره‌ و

بسووتێ وه‌ک دۆزه‌خ له‌ سه‌رابی خه‌ونا و

به‌یانی، به‌فووێک

گوناهی شه‌مێکی له‌ له‌شدا بمێنێ

5

هه‌ساره‌،

ئاوێته‌ی خه‌یاڵی کچێ بوو

  قاوه‌یی

ئه‌وکاته‌ی،

خۆڵبازی مناڵی جێهێشت و

شووی کرد به‌ نهێنی

کوڕێکی زه‌یتوونی

6

به‌هاره‌ و

له‌ داری باڵاتا

هڵمێکی مه‌یله‌وسه‌وز هه‌ڵئه‌کات

خۆرێکی میوه‌یی دێته‌لات

شکۆفه‌ت بۆ دێنێ

پیاوێک،

به‌ سێوت ته‌ماحه‌ و

هه‌نارت بۆ دێنێ

هێمن و داهێنان*

سمایل عه‌زه‌می

پێشه‌کی

ئه‌گه‌ر هێمن ناسراوترین شاعری سه‌ده‌ی بیسته‌می کورده‌واری نه‌بێ، یه‌کێکه‌ له‌ بنکه‌کانی هه‌ره‌ مه‌زنی ئه‌ده‌بی که‌ زۆر کارتێکردنی بووه‌ له‌ سه‌ر به‌ره‌کانی دوای خۆی و خوێندنه‌وه‌ی هێمن به‌م کۆڕه‌ کۆتایی پێنایێت. ئه‌کرێ ده‌قی هێمن له‌ چه‌ن بواری جیاوازدا بخرێته‌ به‌رباس و لێکدانه‌وه‌و لێکۆڵینه‌‌وه‌یه‌؛

یه‌که‌م؛ وه‌ک ئه‌دیب- شێعری هێمن پڕه‌ له‌ جوانناسی و جوانکاری هه‌م له‌ ئارایه‌ کلاسیکی یه‌کان که‌ڵکی گرتووه‌ هه‌م له‌ فۆرمه‌ نوێ کان.

دووهه‌م؛وه‌ک رۆشنبیر- نووسراوه‌کانی هێمن هه‌ڵگری گه‌لێک دروشم و پلانی و ئامۆژگارییه، وه‌رگێڕانی له‌ ئه‌ده‌بی بێگانه‌وه‌ ته‌نیا بۆ وه‌رگێڕان نه‌بووه‌، به‌ڵکوو ئه‌وانه‌ی وه‌رگێڕاوه‌ته‌وه‌ که‌ له‌گه‌ڵ هه‌ست و بیروباوه‌ڕی رێککه‌وتوون. نووسینه‌وه‌ وپیاچوونه‌وه‌ی له‌ ئه‌ده‌بی فۆلکلۆر و کولتووری کوردیشی‌ له‌ باری فه‌رهه‌نگی و کۆمه‌ڵایه‌تی به‌ هه‌ند وه‌رگرتووه‌ و باوه‌ڕه‌کانی خۆی له‌هه‌مبه‌ر عه‌شق و ئازادی و مرۆڤ دۆستی له‌و ده‌قگه‌له‌دا زق کردۆته‌وه. کتێبی ((پاشه‌ڕۆک)) به‌ڕای من مانیفێستی هێمنه‌.

سێهه‌م؛ وه‌ک خه‌باتگێڕ- که‌ ئه‌توانم بڵێم حه‌ماسه‌ و وڵاتپارێزی هێمنیان کرده‌ شاعر.

چواره‌م؛وه‌ک چالاکێکی بواری ئاشتی و ئارامی و ماڤ خوازی - بانگه‌وازی هێمن هه‌موو گه‌لان ئه‌گرێته‌وه‌ و بۆ کوردیش به‌ شێوه‌یه‌کی زۆر ئه‌مڕۆییانه‌ له‌ ئینسان به‌ هه‌موو ماڤه‌ ره‌واکانیه‌وه‌ ئه‌دوێ...

له‌ هه‌موویان گرینگتر و به‌رچاوترو بگره‌ وه‌رچه‌رخانێکی به‌نیازی زه‌مانه‌ وژیرانه‌، نووسه‌رێکی مۆدێڕنی ئه‌مڕۆیی یه‌ که‌ به‌ دانانی گۆڤاری به‌نرخی سروه‌* بنکه‌یه‌کی ئه‌ده‌بی ناڕه‌سمی‌ به‌ربڵاو له‌ به‌شێکی هه‌ره‌گرینگی کورده‌واری سه‌رهه‌ڵئه‌دات که‌ کارئه‌کاته‌ سه‌ر ره‌وتی ئه‌ده‌بی به‌ره‌کانی دوای خۆی و ته‌شه‌نه‌ ئه‌کاته‌ ناوه‌ڕۆکی ئه‌ده‌بیاتی کورده‌واری به‌ گشتی...

ره‌نگه‌ له‌سه‌ر جوان ناسی له‌ شێعری هێمن دا به‌سه‌دان لاپه‌ڕه‌ نووسراون و به‌ ده‌یان وتار بێژراون ،به‌ڵام به‌ڕای من زۆرن ئه‌وانه‌ی که‌ هێشتا‌ نه‌وتراون و وه‌به‌رباس نه‌خراون . یه‌ک له‌و باسه‌ گرینگانه‌ زمان شكێنی و داهێنان-به‌ مانا شێعری و ئه‌ده‌بی و هونه‌رییه‌که‌ی- ده‌رخستنی کارکردی‌ فه‌رهه‌نگی ، کۆمه‌ڵایه‌تی و ئینسانییه‌کانی زمانه‌ . که‌ له‌ شێعری هێمن دا به‌ جوانی ره‌نگیانداوه‌ته‌وه‌. هه‌روه‌ها لایه‌نی زمانی هێمن له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا به‌نیسبه‌ت به‌رهه‌مه‌کانی دیکه‌ی ئه‌و جیاوازییه‌کی به‌رچاویان هه‌یه‌. وشه‌ له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزی هێمن دا مانای جیاوازتره‌ و به‌ نسبه‌ت ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی که‌ ((ناڵه‌ی جودایی)) ئه‌نووسرێت ،کارکردی نائاسایی پێدراوه‌. هه‌ر بۆیه‌ له‌ نێو به‌رهه‌مه‌ به‌نرخه‌کانی هێمن دا ، ئه‌و به‌رهه‌مه‌ و له‌ ناو ئه‌وانه‌‌یشدا ئێواره‌ی پاییز جیاوازه‌،ده‌رخستنی چه‌ن لایه‌نی جوانناسی و کارکردی ئه‌ده‌بی نوێی زمان، وه‌ک هونه‌ری مۆدێڕن له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزپێخۆری سه‌ره‌کی ئه‌م نووسراوه‌یه‌.

هێمن، که‌شف و داهێنان

خۆرخه‌ لوییس بۆرخس ئه‌ڵێ:(( هه‌رکات لاپه‌ڕه‌یه‌کی سپی ئه‌بینم له‌ به‌رانبه‌رم دا ، واهه‌ست ئه‌که‌م که‌ ئه‌شێ له‌ سه‌ره‌تاوه‌ ئه‌ده‌بیات بۆ خۆم که‌شف بکه‌م)).1 ئه‌م وته‌ له‌ ناخی خۆی دا دوو دڵه‌ڕاوکه‌ی گه‌وره‌ی تێدایه‌ سه‌باره‌ت به‌ ئه‌ده‌بیات به‌تایبه‌ت شێعر، یه‌که‌م ؛ئه‌رکی نووسه‌ر که‌شف کردن و داهێنانه‌. دووه‌م؛به‌رهه‌می ئه‌ده‌بی کاتێک ئه‌خوڵقێ که‌ داهێنان ڕووده‌دا.شاعری وه‌کوو هێمن هه‌رگیز ئه‌ندامی بنکه‌یه‌کی تایبه‌تی ئه‌ده‌بی نه‌بووه‌ و بۆی نه‌ڕه‌خساوه‌، به‌ڵام هه‌ر له‌ سه‌ره‌تای نووسینه‌وه‌ هه‌ستی کردووه‌ که‌ ئه‌شێ بابه‌تی جوانتر و جیاوازتر بنووسێ هه‌ر وه‌ک خۆی ئه‌ڵێ:((شێعره‌کانم پوخته‌ نه‌بوون.لاسایی شاعره‌ کۆنه‌کانم کردبوو،هه‌موو جۆره‌ شێعرێکم دانابوو...ده‌فته‌ره‌ سوور له‌ سه‌ر کڵی ته‌ندوور بوو به‌ قه‌قنه‌س...راسته‌ هه‌مووی مه‌وزوون بوون و قافیه‌یان هه‌بوو، به‌ڵام لا‌سایی کردنه‌وه‌ی ته‌واو بوون و هه‌ستی شاعرانه‌ی خۆمیان که‌م تێدا بوو...زۆر شێعری وام فڕێ داون.))2

دوای ئه‌و ئه‌زموونه‌ ،هێمن ده‌س پێ ده‌کاته‌وه‌ و ئه‌مجار به‌شێوه‌یه‌کی جیاوازتر ئه‌نووسێت هه‌رچه‌ن به‌ڕای ‌هێندێک ؛هێشتا له‌ ژێر کارتێکردنی ئه‌ده‌بی فارس و شاعرانی کورد وه‌کوو؛نالی نه‌هاتووه‌ته‌ ده‌رێ له‌به‌ر ئه‌وه‌ی شێعره‌کانی وه‌زن و قافیه‌یان هه‌یه‌ و له‌گه‌ڵ ده‌ستووری فارسیدا رێک ئه‌که‌ون و به‌ شێوه‌ی غه‌زه‌ڵ و مه‌سنه‌وی و قه‌سیده‌ و دووبه‌یتی نووسراون. به‌ڵام ناوه‌ڕۆکی شێعری هێمن جیاوازییه‌کی به‌رچاوی هه‌یه‌ له‌به‌رئه‌وه‌ی که‌ له‌ سه‌رده‌مێکی جیاوازدا ئه‌ژی و کۆمه‌ڵگا به‌ هه‌موو لایه‌نه‌کانیه‌وه‌ کار ئه‌که‌نه‌ سه‌ر شاعر، هاوکات به‌کارهێنانی وه‌زنی په‌نجه‌یی- ئه‌و وه‌زنه‌ی که‌ بناغه‌ی گۆرانی و به‌سته‌ و لاوکی کوردییه‌ و کۆڵه‌که‌یه‌کی هه‌ره‌ گرینگی که‌شف و داهێنانه‌ وبناغه‌ی گۆڕانه‌ له‌ شێعری گۆران دا- ده‌ستی هێمن بۆ داهێنان ئاوه‌ڵاتر ئه‌کات.هێمن گۆران به‌ پێشڕه‌ ، نوێکار ،جوانپه‌ره‌ست و رۆشنبیر ده‌زانێ ،هه‌موو سفه‌تێکی جوان ئه‌خاته‌ پاڵ گۆران؛ خۆش خه‌یاڵی و ناسک بینی ، شاره‌زایی و هه‌ستی پاک ، شێعری پڕسۆز و ...ئه‌گه‌ر ئه‌م فاکته‌رانه له‌ ده‌زگایه‌کی مه‌عریفی و پێناسه‌ی شێعری دابنێین سه‌رنجمان بۆ لای هه‌ندێک بنکه‌ و مه‌کته‌بی ئه‌ده‌بی ئه‌و سه‌رده‌مه‌ی جیهان راده‌کێشێ ‌و بۆمان ده‌رئه‌که‌وێ که‌ هێمن شاعرێکی سه‌رده‌میانه‌ بووه‌ وپێشوازی له‌ داهێنان و که‌شفی ئه‌ده‌بی و هونه‌ری کردوه‌، هه‌ر بۆیه‌ وه‌زن و قافیه‌ و ئارایه‌ کلاسیکییه‌کان له‌ شێعری هێمندا بناغه‌ نین به‌ڵکوو په‌راوێزێکی ئێجگار جوانن، ئه‌مه‌یش پێچه‌وانه‌ی سه‌رده‌می خۆی بووه‌ و بۆ هێمن که‌شفه‌ و بۆ شێعره‌کانی داهێنانه‌.

هه‌ر له‌ سه‌رده‌می هێمندا، زۆر که‌س به‌تایبه‌ت فۆرمالیسته‌کان و له‌ ناو ئه‌وانیش دا زیاتر فۆرماڵیسته‌ رووسییه‌کان، بۆ جیاکردنه‌وه‌ی زمانی شێعر له‌ کارکرده‌کانی دیکه‌ی زمان وه‌ک؛ کارکردی زانستیانه‌ و به‌کارهێنای رۆژانه‌ ،... ئاماژه‌یان به‌ چه‌ن خاڵی تایبه‌ت ئه‌کرد وه‌کوو؛ ئه‌دیبانه‌ نووسین ، سڕینه‌وه‌ی باری ئاسایی وشه‌ و داڕشته‌ و ...هه‌رچه‌ن له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یش کۆک بوون که‌ ئاڵ و گۆڕ له‌شێوه‌ی روانین به‌و پێوه‌ره‌ باوه‌ڕپێکراو و عاده‌ت کردووانه‌ بێ له‌به‌رچاوگرتنی ئاڵ و گۆڕی کۆمه‌ڵایه‌تی و مێژوویی کارێکی دژوار و بێ ئه‌نجامه‌. بۆیه‌ هاتنه‌ سه‌ر ئه‌و رایه‌ که؛‌((هونه‌ر به‌شێک له‌ بینای کۆمه‌ڵایه‌تی پێک دێنێت و پێوه‌ندییه‌کی دیالێکتیکی له‌ گه‌ڵ به‌شه‌کانی دیکه‌ی کۆمه‌ڵگا ساز ده‌کات وئاڵ و گۆڕی هاوئاهه‌نگی به‌سه‌ردادێ، به‌ڵام کارکرده‌ جوانناسییه‌ خۆکرده‌کانی ده‌پارێزێ و سووره‌ له‌ سه‌ر ئێوه‌ت کردنیان.))3

مه‌به‌ستی سه‌ره‌کی کاری ئه‌ده‌بی ئه‌وه‌یه‌ که‌ به‌ که‌ڵک وه‌رگرتن له‌ جوان ناسی و به‌کارهێنانی سه‌ناعه‌ته‌ ئه‌ده‌بییه‌کان و گۆڕانی هێما و وێناکان ،شته‌کان به‌ جۆرێک بخاته‌ به‌رچاو که‌ خوێنه‌ر وا هه‌ست بکات بۆ یه‌که‌م جاره‌ رووبه‌ڕوویان ئه‌بیته‌وه. ئه‌مه‌ هۆکارێکه‌ بۆ ئه‌وه‌ی زیاتر بتوانێت خوێنه‌ر له‌ بازنه‌ی ده‌قی ئه‌ده‌بی دا بهێڵێته‌وه‌‌ و سرنجی بۆ لای ناوه‌ڕۆک رابکێشێ‌.هێمن هه‌ستی به‌وه‌ کردوه‌ و سه‌ناعه‌ت و جوانکاری هونه‌ری جوانناسی خۆی ئه‌وێ . ده‌زانێ ئارایه‌ ئه‌ده‌بییه‌کان بۆ سه‌رده‌مێک شیاون و سه‌رده‌می نوێ هونه‌ری جوانناسی نوێ ی ده‌وێ، به‌شێک له‌ خۆشه‌ویستی گۆرانیش له‌ لای هێمن ئه‌وه‌ بووه‌، هه‌روا که‌ به‌شێک له‌ خۆشویستنی هێمن له‌ لای ئێمه‌ ئه‌گه‌ڕێته‌وه‌ بۆ گۆڕانه‌ که‌ له‌ شێعری ئه‌ودا به‌دی ئه‌که‌ین..گۆڕان و داهێنان له‌ شێعری هێمندا زۆرتر له‌ سه‌ر ساختی زمان و ناوه‌ڕۆک و مامڵه‌ له‌گه‌ڵ وشه‌دا رووده‌دا.ئه‌و وشه‌ له‌ شێوه‌ی ئاسایی وکارکردی هه‌میشه‌یی خۆی ئه‌ترازێنێ و ئه‌رک و قورسایی نوێ ی ئه‌خاته‌سه‌ر.به‌تایبه‌ت له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا کارکردی وشه به‌نیسبه‌ت شێعری سه‌رده‌می هێمن‌ وه‌ هه‌روه‌ها به‌ نیسبه‌ت شێعره‌کانی پێشتری خۆی جیاوازه‌.

دوور قاقایه‌کم گوێ لێ بوو ده‌تگوت گولله‌م پێوه‌ ئه‌نێ

چۆن به‌ ئێواره‌ی پاووزیش ئی وا هه‌یه‌ پێبکه‌نێ!؟

پێموایه‌ شاعرێکی فارس وتوویه‌؛((له‌ نێو شته‌ ئاسایی یه‌کان، یه‌کێکیان زۆر ئاسایی تر خۆی ئه‌نوێنێ ، ورده‌ ورده‌ له‌ باری ئاسایی ده‌رئه‌چێ، ئه‌وکات زقتر و نامۆتر دێته‌ به‌رچاو . بۆیه‌ ئه‌توانین بڵێین له‌ نێو شته‌ نامۆکان میراتێک له‌ ئاسایی بوون ،بوونی هه‌یه...ئه‌مه‌ له‌ جه‌غزێکدا له‌ ئاسایی بوون خۆی ئه‌پارێزێت.‌))‌خۆپاراستن له‌ ئاسایی بوونه‌وه‌ بۆ هونه‌ر و به‌تایبه‌ت شێعر خۆپاراستنه‌ له‌ له‌بیرچوونه‌وه‌.هێمن له‌م مه‌سه‌له‌ ئاگاداره‌، له‌سه‌ر ئه‌و باوه‌ڕه‌یه‌ که‌ ناتوانێ به‌وشێوه‌یه‌ درێژه‌ به‌ نووسین بدات که‌ پێشتر له‌ تاریک و رووندا نووسیویه‌، ساڵانی ته‌نیایی و دووری و ئاواره‌ییش کارئه‌که‌نه‌ سه‌رناوشیاری شاعرتاوه‌کوو شێعرێک بخوڵقێت که‌ هه‌م له‌ باری ره‌واڵه‌ت((فۆرم))ه‌وه‌ جیاوازبێت، هه‌م هه‌ڵگری دونیایه‌کی تاڕاده‌یه‌ک جیاوازبێت، دونیای مرۆڤی کورد وه‌ک تاکێک له‌ کۆمه‌ڵگا،تاکی کورد به‌ هه‌موو ئاوات و دڵه‌ڕاوکێ و خه‌م و ته‌نیاییه‌کانیه‌وه‌.هه‌روه‌ها ئیماژ((تابلۆنه‌خشاندن))و ئیجاز((کورت نووسین- brevity)) به‌شێوه‌یه‌کی نوێ له‌ شێعره‌که‌یدا ره‌نگ بداته‌وه‌.ئه‌و تابلۆیانه‌ی که‌ له‌ شێعری ئێواره‌ی پاییزدا ئه‌نه‌خشرێن زه‌ینی((subjective))ترن، له‌ هه‌مان کاتیشدا هه‌رکامه‌یان مانای سه‌ربه‌خۆیان هه‌یه‌.

له‌ ئاسۆیه‌کی دووره‌ده‌ست ئاوا بوو زه‌رده‌ پاییزی

ده‌تگوت بووکێکی بێ نازه‌ په‌رده‌ جێ دێڵێ به‌ زیزی

په‌ڵه‌ هه‌ورێکی چڵکنه‌ گرتی سووچێکی ئاسمان

گه‌ڵای زه‌ردی دارێک وه‌ری زریان بردی به‌ره‌و نه‌مان

یه‌کێکی تر له‌ خاڵه‌ به‌رچاوه‌کانی ئێواره‌ی پاییز ئه‌وه‌یه‌ که‌ بۆچوون و رای جیاواز هه‌ڵئه‌گرێ و له‌ لای خوێنه‌ر به‌ پێی شوێن و باری ده‌روونی و بیری جیاوازه‌وه‌ لێکدانه‌وه‌ی جیاجیای ده‌بێت.

ئارام ئارام به‌ لۆژه‌ لۆژ ئه‌وا به‌ره‌ و ماڵ بوومه‌وه‌

نه‌ که‌س له‌ پێشمدا ده‌ڕوا نه‌ که‌س دیاره‌ به‌ دوومه‌وه‌

شێکلۆفسکی ئه‌ڵێ:(( جیا له‌وه‌ی که‌ زمانی شێعر له‌ ئاستی خۆیدا نوێ و تازه‌یه‌ و ‌نه‌بینراو و نادیار و که‌شف نه‌کراوی وشه‌ ده‌رده‌خا ، له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌یشدا ده‌قێکی نوێ و نائاسایی به‌رهه‌م ئه‌هێنێت)).((شێعر دوو دژ له‌ خۆ ده‌گرێ؛ شێعر به‌ وشه‌ بیرده‌کاته‌وه‌ ، به‌ڵام ناپاکیشی له‌گه‌ڵ ده‌کات، شێعر پشت به‌ وشه‌ ئه‌به‌ستێ به‌ڵام ئاره‌زوو ده‌کا تێیپه‌ڕێنێ، شێعر ناپاکی له‌گه‌ڵ ((زمان)) و ((ئاگایی دژ))ی ناو زمان ده‌کات. زمان مامڵه‌ له‌گه‌ڵ شتی ئاماد(ئاسایی) و ده‌سته‌مۆدا ده‌کا، مامڵه‌ له‌سه‌ر ئه‌و شته‌ی هه‌موان کۆکن له‌سه‌ر ره‌وایی گه‌یاندن تێیدا، له‌ کاتێکدا شێعر مامڵه‌ له‌گه‌ڵ زماندا ده‌کات. زمان به‌ره‌و رابردوو ده‌ڕوات، شێعر به‌ره‌و ئاینده‌. زمان له‌گه‌ڵ ئه‌و شتانه‌ گفت وگۆ ده‌کا که‌ له‌گه‌ڵ سه‌مت و مه‌رجه‌عی کۆمه‌ڵایه‌تیدا ده‌گونجێت، که‌چی شێعر ئه‌و سه‌مته‌ کۆمه‌ڵایه‌تییانه‌ تێک ده‌دات.) کاری هونه‌ر و به‌تایبه‌ت شێعر، شکاندن و به‌زاندنی داهێنه‌رانه‌ی شته‌ ئاسایی کانه‌ به‌و مه‌رجه‌ی که‌ بتوانێت هه‌ستێکی تازه‌ وپڕ هیوای مناڵانه‌ له‌ ئێمه‌دا زیندوو بکاته‌وه‌ و بیخاته‌ سه‌ر ده‌سکه‌وته‌ هه‌میشه‌یی و جێکه‌وتووه‌کان. ئه‌ده‌ب و هونه‌ر پێچه‌وانه‌ی زانست ، به‌ره‌و ئه‌و ئاسته‌ ناچن که‌ ساختێکی مونه‌زه‌م و مه‌فهوومی باوه‌ڕپێکراو به‌ دونیا ببه‌خشن، به‌ڵکوو ئه‌یانه‌وێ به‌ شکاندن و به‌زاندن و ده‌سخستنه‌ ناو وشه‌ و ساختی زمان ، ده‌لاقه‌یه‌ک بکه‌نه‌وه‌ تا ئێمه‌ به‌ چاوێک جوانتر و تازه‌تر و نامۆتر ژیان و مرۆف هه‌ست پێبکه‌ینه‌وه‌.

1-این هنر شعر-لاپه‌ڕه‌ی13 2- تاریک و روون،له‌کوێوه‌ بۆ کوێ-لاپه‌ڕه‌ی 15 3- درامدی بر فورمالیسم-لاپه‌ڕه‌ی425- بیری ڕه‌خنه‌یی هاوچه‌رخ- نه‌وزاد ئه‌حمه‌د ئه‌سوه‌د.لاپه‌ڕه‌ی225*ئه‌و ره‌وته‌ تا چه‌ن ساڵی پێش له‌و گۆڤاره‌ درێژه‌ی هه‌بو

*ئه‌م وتاره‌ بۆ ((کۆڕی رێزگرتن له‌ ماموستاهێمن له‌ شاری مه‌هاباد))ئاماده‌کرابوو